Жолдау Мемлекет басшысы Қ. Қ. Тоқаева ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА

ӘДІЛ МЕМЛЕКЕТ. БІРТҰТАС ҰЛТ. ГҮЛДЕНГЕН ҚОҒАМ

Құрметті отандастар!

Құрметті депутаттар, Үкімет мүшелері!

Қазақстан Республикасы Конституциясының 59-бабына сәйкес VII сайланған Парламенттің үшінші сессиясын ашық деп жариялаймын.

Құрметті депутаттар!

Баршаңызды Парламенттің кезекті сессиясының басталуымен құттықтаймын!

Биыл еліміз дамудың жаңа кезеңіне аяқ басты.

Жалпыұлттық референдумда азаматтардың көпшілігі саяси жаңғыру бағытын қолдады.

Конституциялық реформа жаңа әділ Қазақстанды құрудағы іргелі қадам болды.

Саяси жаңғырудың жалғасы құрылымдық экономикалық өзгерістер болуы тиіс.

Біз "азамат-бизнес-мемлекет" триадасында қарым-қатынастарды терең қайта құруымыз керек.

Ең алдымен, мемлекет барлығына тең мүмкіндіктер мен әділеттілікті қамтамасыз етеді.

Қоғамдық игіліктердің жоғары деңгейіне және халықтың әлеуметтік осал санаттарын, оның ішінде ерекше қажеттіліктері бар азаматтарды қолдауға кепілдік беріледі. Президент жанындағы тиісті Омбудсмен институты құрылады.

Мемлекет экономикалық еркіндікті толығымен қолдайды, бірақ сонымен бірге нарықтың шамадан тыс ауытқуы кезінде азаматтарды қатты қорғайды.

Шағын және орта бизнес қуатты дамуға ие болады.

Енді реформалардың нақты бағыттарын белгілеймін.

Бірінші. ЖАҢА ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТ

Біздің экономикамыздың жүйелі мәселелері белгілі. Бұл шикізатқа тәуелділік, еңбек өнімділігінің төмендігі, инновацияның жеткіліксіз деңгейі, кірістердің біркелкі бөлінбеуі.

Әрине, мұның бәрі күрделі мәселелер, бірақ оларды шешудің нақты жолдары бар.

Бұл макроэкономикалық тұрақтылық, экономиканы әртараптандыру, цифрландыру, шағын және орта бизнесті, адами капиталды дамыту, заңның үстемдігін қамтамасыз ету.

Алайда, бұл мәселелерде әлі де айтарлықтай прогресс жоқ. Жаңа тәсілдер қажет екені анық.

Біздің экономикалық саясатымыздың негізгі мақсаты өзгеріссіз қалады – азаматтарымыздың әл-ауқатының сапалы және инклюзивті өсуі.

Жаңа экономикалық бағыттың басымдықтары:

– жеке кәсіпкерлік бастаманы ынталандыру, яғни мемлекеттік капитализмнен және мемлекеттің экономикаға шамадан тыс араласуынан бас тарту;

- бәсекелестікті дамыту, яғни барлығына тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету;

- және, әрине, ұлттық табысты әділ бөлу.

Мұның бәрі бірқатар негізгі міндеттерді шешуді қамтиды.

Бірінші. Бағаны Әкімшілік реттеу бүкіл салалардың инвестициялық тартымдылығын төмендетеді, тауарлар тапшылығына және импортқа тәуелділікке әкеледі.

Сондықтан мемлекеттің баға белгілеуге араласуынан кезең-кезеңімен бас тарту керек.

Ерекшелік бәсекелестікке жатпайтын нарықтар болады-монополистердің тарифтері тығыз бақылауда қалады. Бірақ бақылау қысымды білдірмейді.

Бүгінде мемлекеттік органдар, соның ішінде күштік органдар бизнесті тексеруге және бағалар мен тарифтердің төмендеуін талап етуге асыққан жағдайлар жиілеп кетті. Мұндай популистік әрекеттерді тоқтату керек.

Монополиялардың пайдасын шектеу және инфрақұрылымға инвестицияларды қамтамасыз ету қажеттілігі арасындағы тепе-теңдікті сақтау маңызды.

Елімізде электрмен жабдықтау желілерінің үштен екісі, жылу коммуникацияларының 57% және су құбыры желілерінің жартысына жуығы тозған. Бұл сандар өздері үшін сөйлейді.

Тарифтерді жасанды түрде ұстап тұру желдеткіштің сөнуіне, апаттарға, нәтижесінде азаматтардың денсаулығы мен өміріне қауіп төндіреді.

Монополиялық нарықтарда "инвестицияларға айырбастау тарифі" жаңа тарифтік саясатына көшу қажет.

Желілер мен қуаттардың тозу көрсеткіштерін кем дегенде 15% - ға қысқарту қажет.

Тариф инфрақұрылымға салынатын салымдар мен ашықтықты қамтамасыз ету үшін мемлекеттік мониторинг жүйесіне қатысудың орнына берілетін болады. Инвестициялардың едәуір бөлігін меншік иесі тариф есебінен емес, өз қаражатынан салуы керек.

Инновацияларды енгізу үшін пәрменді ынталандырулар әзірленіп, шығындардың бір бөлігін тарифтік смета ішінде қайта бөлуге және табыстың белгілі бір үлесін сақтауға рұқсат беру керек.

Тарифтерді кросс-субсидиялаудан біртіндеп бас тарту керек, онда кейбір тұтынушылар үшін бағалар басқалар үшін қызметтердің қымбаттауы арқылы ұсталады.

Екінші. Экономиканы одан әрі МОНОПОЛИЯДАН шығару үшін институционалдық шешімдер қажет.

"Конгломерат" ұғымын заңнамалық деңгейде анықтау керек.

Бір-бірімен байланысты нарық субъектілері экономикалық шоғырлануға рұқсат алуға міндетті.

Олардың барлық мәмілелері, соның ішінде нарықтық емес бағаларды қолдану белгілері үшін мұқият тексерілуі керек.

Нарықтық экономиканың дамуына Бірыңғай операторлардың қызметі теріс әсер етеді.

Сондықтан бұл институтты реттеу керек.

Қолданыстағы операторларды бәсекелестік ортаға беру немесе монополистер деп тану және олардың қызметін арнайы монополияға қарсы құқық шеңберінде реттеу қажет.

Үшінші. Тұрақты экономикалық өсу түсінікті, болжамды салық саясатына тікелей байланысты.

Фискалдық реттеуді қайта жүктеу мақсатында 2023 жылы жаңа Салық кодексі дайындалады.

Оның ең проблемалы блогы – салықты басқару-толығымен жаңартылуы керек.

Сондай-ақ, кез келген бетпе-бет өзара іс-қимылды болдырмай, салықтық бақылауды толық цифрландыруды қамтамасыз ету қажет.

Тағы бір басымдық – салықтық ынталандырудың тиімділігін арттыру.

Ол үшін экономиканың әртүрлі секторларындағы сараланған салық ставкаларына көшу керек.

Технологиялық жаңғыртуға және ғылыми әзірлемелерге бағытталған пайдадан корпоративтік табыс салығын төмендету немесе одан босату тетіктерін енгізу қажет.

Салықтан жалтару үшін азғыруларды азайту үшін арнайы салық режимдерін жеңілдету қажет болады.

Жаңа кодексте салық жүктемесін төмендету мақсатында ұйымдардың қасақана бөлінуіне жол бермеу көзделуі тиіс.

Өркениетті сауданы дамыту үшін тиісті мөлшерлемелермен және қарапайым рәсімдермен бөлшек салықты қолдануды кеңейту қажет.

Салық реформасы аясында "сән-салтанат салығы"деп аталатынды қарастырған жөн.

Ол қымбат жылжымайтын мүлікті, көлік құралдарын сатып алу кезінде алынады және орта тапқа әсер етпейді.

Автокөліктерді сатып алу кезінде алымдар тақырыбына бөлек тоқталамын.

Таяу шет елдердің кейбір елдерінен келген автомобильдер проблемасын бәрі біледі.

Олар қоғамдық қауіпсіздікке қауіп төндіретін заңды өрістен тыс қалады.

Бұдан әрі машиналарды әкелудің барлық заңсыз арналарын жабу үшін түбегейлі шаралар қабылдау қажет.

Бұл ретте ағымдағы жылдың 1 қыркүйегіне дейін әкелінген осындай автомобильдермен жағдайды реттеу қажет.

Оларды заңдастыру үшін 200-250 мың теңгеден аспайтын мөлшерде кәдеге жарату және бастапқы тіркеу үшін бірыңғай алымды бір реттік тәртіппен қолдануды ұсынамын.

Бұл шара іздеуде жоқ және кедендік "тазартудан"өткен автомобильдерге қатысты болуы тиіс.

Төртінші. Тиімді салық саясаты ашық кедендік әкімшілендірумен тығыз байланысты.

Салықтық және кедендік ақпараттық жүйелердің толыққанды интеграциясын аяқтау маңызды.

Келесі. Көптеген тексерушілер тиімсіздіктің негізгі себептерінің бірі болып табылады.

Сондықтан шекарада интеграцияланған Кедендік бақылау тетігін енгізу қажет.

Кедендік ресімдеу орталықтары "бір терезе"қағидаты бойынша жұмыс істеуі тиіс.

Бесінші. Біз өз мүмкіндігімізбен өмір сүруді үйренуіміз керек.

Бюджеттік саясат моделі "бюджетті басқарудан" "нәтижелерді басқаруға"көшу жолымен реформаланатын болады.

Бюджет кодексінде бюджетті жоспарлау және орындау кезінде міндетті түрде сақталатын шекті нормативтерді бекіту қажет.

Ұлттық қор ресурстарын тиімсіз жұмсау практикасы тоқтатылады. Бұл өте маңызды.

Бұл ретте Ұлттық қордан трансферттер жалғасады, бірақ тек қана сыни инфрақұрылымды және жалпыұлттық маңызы бар жобаларды дамытуға арналған.

Бюджет процестерін түбегейлі жеңілдету керек.

Сондай-ақ, мемлекеттік органдарға игерілмеген қаражатты келесі жылға ауыстыруға мүмкіндік беру қажет. Бұл шешім бюджетке ақшаны қайтарудың тиімсіз тәжірибесінен арылуға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, квазимемлекеттік секторды қамтитын бюджеттік тәуекелдерді басқару жүйесін іске қосу қажет.

Біз салық түсімдерін өңірлерге беруді бастадық, бұл жұмысты жалғастыру қажет.

Өзін - өзі танытқан "халық қатысатын Бюджет" жобасын аудандық маңызы бар қалалар мен ауылдарға масштабтау керек.

Бұл ретте жұртшылықты тарта отырып, ТКШ шығыстарының кемінде 10% - ы қалыптастырылуы тиіс.

Белгіленген тәсілдерді тиімді іске асыру үшін жаңа Бюджет кодексін қабылдау қажет.

Алтыншы. Кәсіпкерлікті жүйелі қолдау.

Мұнда, ең алдымен, толыққанды "таза парақтан реттеуді"бастау керек. Бұл тапсырма екі жылдан бері атқарылып келеді.

Жүздеген және мыңдаған заңға тәуелді құжаттар мен нұсқаулықтардың шексіз түзетулерінің орнына жаңаактам және түсінікті жұмыс ережелері бекітілуі керек.

Мұндай тәсілді 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап толық көлемде іске асыру қажет.

Келесі. Қаржылық қолдау көрсету кезінде мемлекет бәсекеге қабілетті шағын және орта кәсіпорындарға басымдық беретін болады.

Мұндай көмектің негізгі критерийлері еңбекақы қорының өсуі және салық аударымдарының ұлғаюы болады.

Сонымен қатар мемлекеттік қолдау шараларын алушыларды анықтаудың автоматтандырылған жүйесі енгізілетін болады.

Мемлекеттік сатып алудың сапалы жаңа жүйесін құру қажет.

Ең төменгі баға емес, сатып алынатын тауарлар мен қызметтердің сапасы басымдыққа ие болуы керек.

Мемлекеттік және квазимемлекеттік ұйымдардың сатып алуларын бірыңғай платформаға ауыстыру қажет.

Осы тәсілдерді іске асыру үшін "мемлекеттік сатып алу туралы"жаңа заң қабылдау қажет.

Жетінші. Мемлекеттік-жекешелік әріптестіктің жаңа моделіне көшу керек.

Бүгінде МЖӘ-нің көптеген жобалары жосықсыз кәсіпкерлер мен шенеуніктер үшін "қоректендіргішке" айналды.

Осы саладағы келісімшарттар ашық болуы және конкурстық негізде жасалуы тиіс.

Бұл механизмнің тиімділігін арттыру үшін тиісті заң қабылдау қажет.

Сегізінші. Несиелік ресурстардың жетіспеушілігі отандық бизнес үшін маңызды мәселе болып қала береді.

Қазақстанда шағын және орта бизнесті жеткіліксіз қаржыландыру шамамен 42 миллиард долларды құрайды.

Бұл ретте банктерде экономикаға іс жүзінде жұмыс істемейтін көп триллион өтімділік жинақталған.

Ұлттық банк, қаржыландыру агенттігі, Үкімет нақты секторға тұрақты және қолжетімді кредит беруді қамтамасыз ететін нақты шешімдерді табуы тиіс.

Жағдайдың күрделі ерекшелігін ескере отырып, Ұлттық Банк үлкен икемділік танытуы керек, мен тапқырлықты айтар едім. Шетелде оң мысалдар бар.

Тоғызыншы. Жер-өндірістің негізгі факторы. Оған қол жеткізбестен бизнес жүргізу мүмкін емес.

Жыл соңына дейін кәсіпкерлерге жер учаскелерін жедел және ашық бөлу үшін пәрменді тәсілдерді әзірлеу қажет.

Әрбір өңірде және ірі елді мекенде иесіз немесе мақсаты бойынша пайдаланылмайтын жерлердің болуын бағалау жүргізілуі тиіс.

Бұл ақпарат бизнеске толық қол жетімді болуы керек.

Аталған шаралар кәсіпкерлік сыныптың ғана емес, жалпы экономиканың да бәсекеге қабілеттілігін арттыратынына сенімдімін.

Екінші. НАҚТЫ СЕКТОРДЫ ДАМЫТУ

Ең алдымен, жер қойнауын игеруге инвестициялар тарту үшін заңнама мен рәсімдерді айтарлықтай жеңілдету қажет болады.

Геологиялық ақпараттың бірыңғай деректер банкін құруды аяқтау қажет.

Үкіметке индустриялық сектордың инвестициялық тартымдылығын арттыруды тапсырамын.

Өткен жылы менің тапсырмам бойынша барлық арнайы экономикалық аймақтардың тиімділігін бағалау жүргізілді. Оның қорытындысы бойынша проблемалық орындар анықталып, жаңа тәсілдер белгіленді.

Енді АЭА дамыту бойынша түбегейлі басқа саясатқа көшу керек.

Бұл мәселе Қазақстанда шетелдік кәсіпорындардың орналасуына байланысты ерекше маңызға ие болады.

АЭА үшін инвестициялық жеңілдіктер беруге саралап қарау керек. Мұнда бастысы принцип болуы керек: инвестиция неғұрлым көп болса, соғұрлым артықшылықтар болады.

Бұл ретте басым қызмет түрлеріне жатпайтын, бірақ маңызды индустриялық жобаларды іске асыратын инвесторларға салық және кедендік преференцияларды қолданбай жер учаскелерін беруге болады.

Сондай-ақ, барлық инвестициялық міндеттемелерді адал орындаған кәсіпорындар үшін АЭА аумағындағы жер меншігі құқығы мәселесін шешу қажет.

Жалпы, инвестицияларды тарту бойынша жүйелі жұмыс қажет. Бұл Үкіметтің басты міндеті.

Келесі. Жоғарыда айтылғандай, мемлекет экономикаға қатысуын дәйекті түрде төмендетеді.

"Самұрық-Қазына" қоры экономиканың негізгі секторларын бақылау үшін жеткілікті мажоритарлық пакетті ғана иеленетін инвесторға айналады.

Қордың басқа активтері мен акциялары жекешелендірілетін болады, оның ішінде "Халықтық IPO"тетігі арқылы.

"Самұрық-Қазына" бірлескен инвестор ретінде жеке инвесторлар іске асыра алмайтын аса маңызды жобаларға ғана қатысатын болады. Мұндай жобаларды Президент айқындайтын болады.

Келесі мәселе-елдің транзиттік әлеуетін нығайту.

Қазіргі геосаяси жағдайды ескере отырып, Қазақстан Азия мен Еуропа арасындағы маңызды құрлық дәлізіне айналуда.

Бізге ашылатын мүмкіндіктерді толық пайдалану және шын мәнінде әлемдік маңызы бар көлік-транзит торабы болу қажет.

Қазақстан қазірдің өзінде Ақтауда контейнерлік хаб құру, Транскаспий дәлізін дамыту сияқты ірі жобаларды іске асыра бастады. Бұл жұмысқа әлемнің озық логистикалық компаниялары тартылатын болады.

"Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы толыққанды транзиттік-логистикалық корпорацияға айналады.

Автомобиль жолдарын, оның ішінде жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарын салу сапасына ерекше назар аудару қажет.

Үлкен бюджеттік инфузияға қарамастан, бұл мәселе күн тәртібінен шықпайды.

Бұған дейін мен 2025 жылға қарай жағдайы жақсы жергілікті жолдардың үлесін 95% - ға дейін жеткізуді тапсырған едім. Үкімет бұл мәселені тікелей бақылауға алуы керек.

Жол салу кезіндегі бұзушылықтарды анықтау бойынша жұмыста нақты нәтижелер қажет.

Битуммен қамтамасыз етудегі үзілістер әлі де байқалады. Бұл ірі мұнай өндіруші ел үшін нонсенс.

Үкімет бұл мәселені түпкілікті шешуі керек.

Тұтастай алғанда, Үкіметтің жүйелі сәтсіздіктері, үнемі пайда болатын отын мен қант тапшылығы азаматтардың әділ наразылығына әкеледі. Бұл Министрлер Кабинетінің ебедейсіздігінің, шешімсіздігінің салдары.

Егер осылай жалғаса берсе, нақты кадрлық шешімдер қабылдауға тура келеді.

Келесі. Ұлттық экономика құрылымында құрылыс секторы маңызды орын алады. Ол елдің ЖІӨ-нің 5-6% құрайды, ал байланысты салаларды ескере отырып, айтарлықтай көп.

Сонымен қатар, бүгінде Қазақстанда сәулет-құрылыс қызметін 2,5 мыңнан астам түрлі құжаттар реттейді.

Сыбайлас жемқорлыққа жол ашатын шатастырылған, бюрократиялық жүйе қалыптасты.

Ескірген құрылыс стандарттары мен нормалары әлі де қолданылады.

Сондықтан Үкіметке тұжырымдамалық жаңа құжат – қала құрылысы кодексін қабылдауды тапсырамын.

Әрбір қала бойынша жер учаскелерінің функционалдық интерактивті карталарын және коммуналдық желілердің схемаларын жасау қажет.

Жер кадастрында өнеркәсіптік учаскелердің карталары Көлік және коммуналдық инфрақұрылымның өзекті схемаларымен толықтырылуы керек.

Негізгі мәселелердің бірі Ауыл шаруашылығын дамыту мәселесі болып қала береді.

Саланың жағдайы елдің азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді.

Өндіріс көлемін ұлғайту мен отандық ауыл шаруашылығы өнімдерінің қосылған құнын арттырудың стратегиялық міндетін шешу қажет.

Жай ғана астық пен мал сатуға болатын уақыт өткенге айналды.

Үкімет саланы субсидиялаудың жаңа ұзақ мерзімді тәсілдерін дайындауы керек.

Бюджет қаражаты тиімді қайтарым беруі керек.

Мемлекет енді ақшаны оңға және солға таратпайды.

Субсидиялардың бөлінуіне және игерілуіне бақылауды күшейту қажет.

Ауыл кооперациясы аграрлық саланы дамыту үшін үлкен перспективалар ашады.

Тиісті пилоттық жоба жүзеге асырылды. Оның қорытындысы бойынша оған қатысқан ауыл шаруашылығы кооперативтеріндегі өнімділік екі есеге, ал мал басының өсімі – төрттен бір бөлікке өсті.

Бұл табысты тәжірибені өңірлердің ерекшелігін ескере отырып, бүкіл ел бойынша кезең-кезеңімен масштабтау қажет.

Салаға озық технологиялық шешімдер қажет.

Қазір Ауыл шаруашылығын дамыту үшін толыққанды ақпарат жоқ.

Ауыл шаруашылығы жерлерінің жай-күйі, су ресурстары, ирригациялық жүйелер және көлікке қолжетімділік туралы барлық бытыраңқы мәліметтер Бірыңғай цифрлық платформада біріктірілетін болады.

Жалпы, келесі жылдан бастап елдің агроөнеркәсіптік кешені жаңа және тұрақты ережелер бойынша жұмыс істеуі тиіс.

Пайдаланылмайтын жерлерді алып қою жөніндегі комиссияның қызметіне жеке тоқталғым келеді.

Оның жұмысы аясында мемлекетке 2,9 миллион гектарға жуық ауылшаруашылық жерлері қайтарылды. Жыл соңына дейін кемінде 5 миллион гектар жерді қайтару жоспарлануда.

Пайдаланылмаған немесе заңнаманы бұза отырып берілген жерлердің жалпы ауданы шамамен 10 миллион гектарды құрайды.

Үкімет пен әкімдер 2023 жылдың соңына дейін олар бойынша нақты шешімдер қабылдауы тиіс. Сонымен қатар, жер мәселелеріне байланысты тексерулерге мораторий алынып тасталды.

Су ресурстарының тапшылығы елдің тұрақты экономикалық дамуына елеулі кедергі болып табылады.

Қазіргі жағдайда бұл тақырып Ұлттық қауіпсіздік мәселелері санатына енеді.

Сыртқы су ағынының қысқаруы оны тиімсіз пайдалану арқылы нашарлайды-шығындар 40% дейін жетеді.

Салаға тән басқа да проблемалар: инфрақұрылымның жоғары тозуы, автоматтандыру мен цифрландырудың төмен деңгейі, ғылыми сүйемелдеудің болмауы және кадрлардың тапшылығы.

Оларды шешу үшін сарапшыларды тарта отырып, Үкімет жанындағы Су кеңесінің жұмысын жандандыру қажет.

Сұранысқа ие мамандарды даярлау мақсатында мықты базалық ЖОО анықтау қажет.

Жалпы, су саласын дамыту үшін үш жылдық жоба дайындау қажет.

Үшінші. ЕЛДІҢ БОЛАШАҒЫНА СТРАТЕГИЯЛЫҚ ИНВЕСТИЦИЯЛАР

Адамдар-еліміздің басты құндылығы.

Сондықтан ұлттық байлықты әділ бөлу және әрбір азаматқа тең мүмкіндіктер беру – біздің реформаларымыздың басты мақсаты.

Қоғамның үйлесімді дамуы ұлттың денсаулығын қамтамасыз ету шартымен ғана мүмкін болады.

Денсаулық сақтау саласындағы реформаларға қарамастан, бұл саланың жағдайы нашар.

Жинақталған мәселелердің бүкіл кешенін бір уақытта шешу мүмкін емес екені анық. Сондықтан күш-жігерді маңызды аспектілерге шоғырландыру керек, олардың бірі қаржыландыру жүйесі.

Саланы созылмалы жеткіліксіз қаржыландыру сақтандырылған азаматтардың медициналық қызметтердің тиісті көлемін алмауына әкеледі.

Медициналық көмекті мемлекет кепілдік берген және сақтандыру пакеттеріне жасанды бөлу жағдайдыубықтырады.

Сақтандыру моделінің жоқтығын айту керек. Бұл үлкен олқылық.

Ерікті медициналық сақтандыру жүйесін іске қосу қажет.

Үкіметке Денсаулық сақтау мен жалпы әлеуметтік саланы қаржыландыру тәсілдерін қайта қарауды тапсырамын.

Медициналық инфрақұрылымды, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік арқылы кешенді жақсартуға ерекше назар аудару қажет.

Медицина-инвестициялық тартымды сала, тек дұрыс жағдай жасау керек.

Мен келесі жылдан бастап еліміздің ауыл тұрғындарының қажеттіліктеріне бағытталған ұлттық жобаны іске асыруды бастау туралы шешім қабылдадым.

Екі жыл ішінде бүгінде медициналық мекемелер жоқ 650 ауылда медициналық және фельдшерлік-акушерлік пункттер салынып, толық жарақтандырылатын болады.

Осылайша, мемлекет миллионнан астам азаматқа алғашқы медициналық-санитарлық көмекке қол жеткізуді қамтамасыз етеді.

Ұлттық жоба аясында 32 аудандық аурухана жаңғыртылып, ауданаралық көпсалалы мекемелер болып қайта құрылатын болады.

Оларда инсульт орталықтары, хирургия, реанимация және оңалту бөлімшелері пайда болады.

Бұл төрт миллионнан астам азамат үшін медициналық қызметтердің сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, шалғай аудандардың тұрғындарына білікті көмекке қол жеткізуге мүмкіндік беретін телемедицина дамиды.

Отандық денсаулық сақтаудың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін дәрігерлерді даярлау жүйесін дәйекті түрде жетілдіру қажет.

Медициналық жоғары оқу орындарының жанынан көпсалалы университеттік ауруханалар мен клиникалар құрылатын болады.

Үш жыл ішінде резидентурада даярлауға арналған гранттардың жыл сайынғы саны 70% - ға ұлғайтылатын болады.

Бұл шаралардың барлығы сөзбен емес, іс жүзінде ұлтымыздың денсаулығын жақсартуға мүмкіндік береді.

Келесі маңызды мәселе-ұлттың әлеуетін арттыруда шешуші рөл атқаратын білім беру жүйесінің жай-күйі.

Біздің халқымызда "Ел боламын десең, бесігіңді түз" ("ел болашағы сәби бесігінде қалыптасады") деген мақал бар.

Сондықтан мектепке дейінгі тәрбие саласы басымдыққа ие болуы керек.

Алайда, бүгінде Қазақстанда 2 жастан 6 жасқа дейінгі балалардың жартысынан көбі ғана мектепке дейінгі біліммен қамтылған. Мұндай жағдайға жол берілмейді.

Балабақшалармен қамтамасыз ету мәселесін түбегейлі шешу қажет.

Сонымен бірге тәрбиешілердің әлеуметтік мәртебесі мен жалақысын арттыру үшін пәрменді шаралар қабылдау қажет.

Бұл ретте осы саланың мамандарына нақты талаптар қойып, жұмыс жүктемесін кезең-кезеңімен азайту қажет.

Білім берудегі прогрестің қозғаушы күші-өз ісіне берілген мұғалімдер.

Сондықтан балабақшаларды емес, тәрбиешілерді сертификаттау қажет.

Табысты ұлтты қалыптастырудың тағы бір маңызды факторы-орта білім беру сапасы.

Әрбір қазақстандық оқушының оқу және жан-жақты даму үшін лайықты жағдайлары болуы тиіс.

"Жайлы мектеп" жаңа ұлттық жобасы дәл осы мақсатқа бағытталған.

2025 жылға дейін біз заманауи талаптарға сай 800 мың оқушы орнын құрамыз. Бұл апатты және үш ауысымды мектептер мәселесін толығымен шешуге мүмкіндік береді.

Бұл шара қалалар мен ауылдардағы білім беру инфрақұрылымының сапасы арасындағы айырмашылықты айтарлықтай теңестіреді.

Жалпы, жаңа мектептер салу Үкімет пен әкімдердің басым міндеттерінің бірі болуға тиіс.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы соттардың нәтижесінде мемлекеттің билігіне түскен барлық заңсыз алынған қаражат мектеп салуға жұмсалуы керек.

Үкімет бұл акцияны заңды түрде рәсімдеу туралы шешім қабылдауы керек.

Барлық оқушылар үшін мектеп формасының максималды қолжетімділігін қамтамасыз ету өте маңызды.

Жекелеген әлеуметтік осал санаттағы балаларға мемлекет оны бюджет есебінен беруі тиіс деп санаймын.

Мектеп формасын сатып алуға арналған мақсатты Мемлекеттік тапсырыстар отандық жеңіл өнеркәсіпті дамытуға бағытталуы керек.

Әділ Қазақстанды құруда мектеп мұғалімдері шешуші рөл атқаратынына терең сенімдімін.

Соңғы жылдары бұл мамандықтың тартымдылығын арттыру үшін мемлекет көп нәрсе жасады.

Дегенмен, бұл бағытта әлі де оң өзгерістер қажет.

Педагогикалық жоғары оқу орындарын аккредиттеудің жаңа стандартын қабылдау және педагог құзыретінің шеңберін әзірлеу қажет.

Жаһандық ғылыми-техникалық прогресті ескере отырып, жоғары сыныптарда жаратылыстану-математикалық цикл және ағылшын тілі пәндерін оқытуды күшейту маңызды.

Қоғамда қазақ және орыс тілдері мектептерінде оқыту төңірегінде пікірталастар жүргізілуде. Мен өте анық айтайын: біз қазақ және орыс тілдерін жақсы меңгерген балаларды тәрбиелеуіміз керек.

Бұл өскелең ұрпақтың мүддесі үшін. Білім министрлігі балалардың мүдделеріне сүйеніп, популистерге бармауы керек. Өскелең ұрпақ алған білімі, оның ішінде тілді меңгеруі жағынан екі аяғына берік тұруы тиіс. Олардың білімі-Біздің күшіміз.

Өз кезегінде, техникалық және кәсіптік білім беретін оқу орындары еңбек нарығының нақты қажеттіліктеріне назар аударып, елдің жаңа экономикалық бағытының міндеттеріне сәйкес келуі керек.

Бұл ретте алынған білім мен дағдылардың сапасы мен сұранысы үшін өз үлесін өз мойнына алуы тиіс ата-аналармен және оқушылармен серіктестік қатынастарды дәйекті түрде құру қажет.

Осы мақсатта жеке білім беру ваучерлерін енгізу жоспарлануда.

Баланы оқытуға мемлекет беретін барлық қаражат, оның ішінде сыныптан тыс қаражат бірыңғай білім беру шоттарына жинақталатын болады.

Бұл негізінен балалардың біліміне инвестициялай алатын бастапқы мақсатты капиталы болады.

Бұл қадам іс жүзінде еліміздің әрбір азаматы үшін тең мүмкіндіктер қағидатын іске асыруға мүмкіндік береді.

Бұл Даму логикасында жоғары білім саласындағы реформаларды жалғастыру қажет.

Отандық жоғары оқу орындарының сапасы артқан сайын оларда оқу құны да артатын болады.

Сондықтан мемлекет ҰБТ нәтижелеріне және өзге де көрсеткіштерге байланысты мөлшері бойынша – 30-дан 100% - ға дейін сараланатын білім беру гранттарын бөлуді жоспарлап отыр.

Оқытуға жылдық 2-3% жеңілдікті кредиттер де берілетін болады.

Аталған шаралар жоғары білім беруді неғұрлым қолжетімді етеді, сондай-ақ қоғамда әріптестік пен өзара жауапкершілік идеологиясын нығайтады.

Келесі сезімтал мәселе-студенттерді жатақханалармен қамтамасыз ету.

Бұл мәселені шешу үшін жоғары оқу орындарымен және құрылыс компанияларымен мемлекеттік-жекеменшік әріптестік тетігін белсенді енгізу қажет.

Сонымен бірге, барлық проблемалардың шешімін мемлекеттің мойнына беру дұрыс емес деп санаймын.

Сондықтан жатақханалардың болуы жеке жоғары оқу орындарының мемлекеттік қаржыландыруға қол жеткізу өлшемдерінің бірі болуға тиіс.

Әрине, оқу орындарына қойылатын мұндай талаптар біртіндеп енгізілуі керек.

Сондай-ақ студенттердің жекелеген әлеуметтік осал санаттары үшін тұру шығындарын субсидиялау мүмкіндігін пысықтауға болады.

Білім беру экожүйесін дамытудың негізгі буыны ЖОО жанындағы эндаумент-қорлар болуға тиіс.

Әлемнің жетекші университеттерінде мұндай мақсатты капитал қорлары ғылым мен инновацияны тұрақты қаржыландырудың негізі болып табылады.

Халықтың әл-ауқатын арттырудың негізгі факторы нарықтық жағдайларға барабар жалақының өсуі болып табылады.

Мемлекет ең төменгі жалақыны анықтаудың жаңа әдістемесін енгізеді, бұл оның мөлшерін кезең-кезеңімен арттыруға мүмкіндік береді.

Мен ең төменгі жалақы деңгейін 60 мың теңгеден 70 мың теңгеге дейін көтеру туралы шешім қабылдадым. Бұл 1,8 миллион азаматтың кірісіне тікелей әсер етеді.

Зейнетақы жүйесін айтарлықтай қалпына келтіру қажет.

Зейнетақының ең төменгі базалық мөлшерлемесін күнкөріс деңгейінің 70% – на дейін, ал ең жоғары мөлшерлемесін-120% - ға дейін дәйекті түрде жеткізу керек. Бұрын қабылданған шешімдермен бірге бұл 2025 жылға қарай жиынтық зейнетақыны орта есеппен 27% - ға ұлғайтуға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, кең әлеуметтік сұранысты ескере отырып, әйелдердің зейнеткерлік жасына арналған жолақ 2028 жылға дейін 61 жаста тіркеледі.

Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының тиімді инвестициялық стратегиясын әзірлеу қажет.

Онда мінсіз беделі бар және жоғары кәсіби командалары бар жеке компанияларды тартуға болады.

Әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін де түзету қажет болады.

Біз бала күтімі бойынша төлем мерзімін 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап бір жарым жылға дейін арттырамыз. Ата-аналар ең маңызды нәресте жасында балаларымен ұзағырақ болады.

Әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушылар үшін жұмысынан айырылу бойынша төлемдер орташа айлық табыстың 45% - на дейін артады. Бұл оларға еңбек қызметіне оңай және тезірек оралуға көмектеседі.

Атаулы әлеуметтік көмектің бірыңғай жүйесін құру азаматтардың әл-ауқатының маңызды элементі болады.

2023 жылдан бастап отбасының цифрлық картасы мен әлеуметтік әмиянды енгізу жоспарлануда.

Осы бастамалар шеңберінде мемлекеттік қолдаудың түрлі шаралары ықпалдастырылатын болады. Олар түсінікті болады, ең бастысы-нүктелік және белсенді.

Жастарды жан – жақты қолдау-біздің сөзсіз басымдықтарымыздың бірі.

Келесі жылы Жұмыспен қамтудың түрлі шараларымен 100 мыңға жуық жас қамтылады.

Жастар кәсіпкерлігін қолдау үшін жылдық 2,5% жеңілдікпен шағын несиелендірудің жеке тетігі іске қосылатын болады.

Ұсынылған шаралар азаматтарды әлеуметтік қорғау жүйесінің тиімділігін арттыруға, қоғамымызды үйлесімді және әділ етуге мүмкіндік береді.

Жалпыұлттық референдумда қабылданған Конституцияға енгізілген түзетулер әділ Қазақстанның символына айналды.

Біз Негізгі Заңда жер мен табиғи ресурстар халыққа тиесілі негізгі қағиданы бекіттік. Бұл жай ғана әдемі декларация емес, барлық реформалардың лейтмотиві.

Әрбір отбасы елдің ұлттық байлығын пайдаланудан нақты пайда табуы керек.

Сондықтан мен жариялаған балалар жылы аясында "Ұлттық қор – балаларға"түбегейлі жаңа бағдарламасын бастау өте маңызды деп санаймын.

Ұлттық қордың жыл сайынғы инвестициялық табысының 50% -. балалардың 18 жасқа толғанға дейінгі арнайы жинақтау шоттарына мерзімінен бұрын алу құқығынсыз аударуды ұсынамын.

Кәмелетке толғаннан кейін жинақталған сомалар тұрғын үй сатып алуға және білім алуға бағытталатын болады.

Бұл қаражат өскелең ұрпаққа ересек өмірге нақты жолдама береді.

Қор шынымен де ұлттық мәртебеге ие болады және халықтың мүддесіне қызмет етеді.

Осы ауқымды бастаманы мұқият пысықтау қажеттігін ескере отырып, жобаны 2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап іске қосуды тапсырамын.

Жаңа Қазақстанның рухына сәйкес келетін тағы бір бастама жыл сайын "Самұрық-Қазына" қорының таза табысының кемінде 7% -. "Қазақстан халқына"Қоғамдық Қорына аудару болады.

Сонымен қатар, табысты кәсіпкерлер мен ауқатты азаматтар осы қорға қаражат салуды жалғастыратынына сенімдімін.

Тұтастай алғанда, адами әлеуетті дамыту үшін елге шетелден, әсіресе шығармашылық және кәсіпкерлік салаларында табысқа жеткен талантты мамандарды тарту маңызды.

Бұл тиімді көші-қон саясаты туралы.

Ең сұранысқа ие және жоғары білікті кадрлардың тапшылығын азайту қажет.

Ғылым, денсаулық сақтау, өнеркәсіп, IT саласындағы құнды мамандар үшін мемлекет жеңілдіктер енгізіледі және тұруға ықтиярхат алу құқығымен визалар беріледі.

Біздің экономикамызға 300 мың доллардан астам инвестиция салған шетелдік кәсіпкерлер он жылдық виза мен тұруға рұқсат алуға мүмкіндік алады.

Қандастарды көшіру саясаты және ішкі көші-қонды реттеу түбегейлі реформаға ұшырайды.

Бұл мәселеде демографиялық және экономикалық тенденцияларды, сондай-ақ жалпыұлттық мүдделерді ескеретін тәсілдерді қолдану түбегейлі маңызды.

Ұлттың күші адамдарда, олардың денсаулығы мен терең білімінде жатыр.

Біздің қоғамда кәсіпқойлық пен еңбекқорлықтың жоғары бағалануы өте маңызды.

Тағы да қайталаймын: еңбекқор азаматтар, өз ісінің нағыз мамандары елдегі ең құрметті адамдар болуы керек.

Дәл осындай азаматтар біздің мемлекетімізді нығайтады.

Ұлттық құрылтай отырысында және Amanat "Жастар рухы" партиясының жастар қанатының съезінде мен бұл тақырыпты ерекше атап өттім.

Біз еңбек адамдарын құрметтеуіміз керек.

Қандай іспен айналысу маңызды емес, бастысы-жұмысты адал орындау.

Жастардың белгілі бір мамандықтың қыр-сырын түсінуге ұмтылуы маңызды, өйткені кәсіпқойлардың еңбегі әрқашан жоғары бағаланады.

Біздің өскелең ұрпақ тек Қазақстанда ғана емес, одан тыс жерлерде де бәсекеге қабілетті болуы тиіс.

Көрші мемлекеттердің азаматтары шетелде ешқандай жұмысты елемей жұмыс істейді. Олардың ішінде біздің елімізде де үлкен жетістіктерге жететін көптеген мамандар бар.

Ең бастысы-адал еңбек. Біз мұны жақсы түсінетін ұрпақты тәрбиелеуіміз керек.

Бұл мәселеге идеологиялық жұмыста көп көңіл бөлу керек.

Төртінші. МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫ ҚАЙТА ЖҮКТЕУ

Жоспарланған құрылымдық экономикалық реформалар мемлекеттік басқару жүйесін қайта іске қосуды талап етеді.

Адамдар бос декларациялар мен жарқын болашақтың шексіз презентацияларынан шаршады. Азаматтар мемлекеттік органдардан өз уәделерінің ресми емес, нақты орындалуын күтеді.

Саяси қызметшілердің дербес жауапкершілігін арттыра отырып, мемлекеттік басқару жүйесін орталықсыздандыруға баса назар аудару қажет.

Үкіметтің құзыреттерінің бір бөлігі министрліктерге берілуі керек – белгілі бір Салалық саясат үшін "ұжымдық кабинет"емес, белгілі бір министр жауап беруі керек.

Үкімет салааралық мәселелерді шешуге баса назар аударады.

Бұл бағыттағы алғашқы қадам Премьер-Министр кеңсесін Мемлекеттік басқарудың озық стандарттарына сәйкес келетін Үкіметтіңныйам аппаратына айналдыру болады. Бұл атауды өзгерту туралы емес, нақты реформа туралы.

Орталық ведомстволардың вертикалын оңтайландыру арқылы біз жергілікті атқарушы органдардың өкілеттіктерін едәуір кеңейтуіміз керек.

Бұл өзекті мәселелерді шешуді өңірлерге, адамдарға жақындатуға мүмкіндік береді.

Жергілікті өзін-өзі басқару мәселелеріне, қоғамдық кеңестердің, ПИК және ОСИ қызметін қайта форматтауға ерекше назар аудару қажет.

Тұрғын үйлерді абаттандырумен және қалалардың инфрақұрылымымен айналысуға тура келеді. Олардың сыртқы түрі мен ішкі инфрақұрылымының жұмыс істеуі азаматтардың күткеніне сәйкес келмейді, шетелдіктердің алдында елдің беделін түсіреді.

Үкіметке мемлекеттік органдардың тиімділігі мен жауапкершілігін арттыру үшін жаңа әкімшілік реформа әзірлеуді тапсырамын.

Жаңа Қазақстанға жаңа мемлекеттік басқарушылар қажет.

Уақыт талаптарын ескере отырып, мемлекеттік қызметшілерді іріктеу және жұмыстан шығару жүйесін қайта құру қажет.

Мемлекеттік қызметтің жеке сектордағы мамандар үшін барынша ашық болуы маңызды.

Кадрлық резервті күшейту қажет.

Мемлекеттік қызмет істері агенттігі толыққанды стратегиялық HR институты болуға тиіс.

Үкімет Агенттікпен бірлесіп, Бүкіл әлем бойынша отандастардың әлеуетін шоғырландыру үшін арнайы платформаны іске қосуы керек.

Квазимемлекеттік секторда басқарудың тиімділігін арттыруға ерекше назар аудару қажет.

Бұл бағыттағы жұмыс басталды, оны қажетті нәтижеге жеткізу керек.

Ол үшін "Самұрық-Қазына"қоры жұмысының жаңа моделін түпкілікті айқындау қажет.

Нұсқаулық үшін Сіз әлемдегі ең жақсы инвестициялық және өндірістік компанияларды алуыңыз керек.

Мемлекеттік активтерді басқару ашық болуы керек.

Үкімет Ұлттық баяндаманың жыл сайынғы дайындығын қамтамасыз етеді және оны Парламентке жібереді.

Бесінші. ЗАҢ ЖӘНЕ ТӘРТІП

Құқық үстемдігі мен сот төрелігін жүзеге асыру сапасын қамтамасыз ету қажет.

Ол үшін судьялар корпусын жедел жаңарту және сауықтыру қажет.

Судьялар жоғары білікті, адал және сатылмайтын болуы керек.

Ең алдымен, барлық судьялардың жоғары тұрған әріптестеріне тәуелділігін төмендете отырып, олардың тең мәртебесін қамтамасыз ету қажет.

Сот төрағаларының көптеген позициялары судьялық лауазымдарға ауыстырылады.

Судьялардың өздері сот төрағалары мен сот алқалары төрағаларының лауазымдарына кандидатураларды іріктеу кезінде сайланбалы тетіктерді қолдануды ұсынамын.

Жоғарғы Сот судьяларының сайлау элементтерін енгізуге кірісу қажет. Ол үшін Президент Сенатқа балама негізде кандидатуралар енгізетін болады.

Салаға мықты заңгерлерді тарту үшін тиісті ынталандырулар мен жағдайлар жасау маңызды.

Судьялардың дербестігін арттыру үшін Жоғары Сот Кеңесінің мәртебесін нығайту қажет.

Кеңестің қарауына судьялыққа кандидаттарды даярлау, біліктілігін арттыру, шекті жасты ұзарту, қолданыстағы судьялардың өкілеттіктерін тоқтата тұру және тоқтату мәселелері берілетін болады.

Аталған мемлекеттік орган іріктеуден бастап барлық деңгейдегі судьяларды тағайындау жөніндегі ұсынымдарға дейінгі нақты Кадрлық функциялары бар толыққанды институт болуға тиіс.

Судьяларға әкімшілік қысымның барлық құралдарын алып тастау арқылы күштік органдардың әсерін жою өте маңызды.

Судьялардың қызметіне араласуды шектеумен бірге олардың елеулі бұзушылықтар үшін жауапкершілігі күшейтілетін болады.

Судья шығарған кезде өрескел қателік жіберген әрбір жойылған сот актісін Сот жюриі тексеруі керек.

Сондай-ақ "сот төрелігін іске асыру сапасы"критерийі бойынша судьяларды бағалау және жауапқа тарту институтын қайта қарау қажет.

Реформалауды талап етеді апелляциялық институт. Мұнда шешімдер бірінші сатыға қайтарылмай, мәні бойынша шығарылуы керек.

Сондай-ақ әкімшілік Әділет саласын кеңейту қажет. Мемлекеттік органдармен кең ауқымды әкімшілік теріс қылықтар мен азаматтық-құқықтық дауларды рәсімдік-процестік кодекске беру отандық сот төрелігін адамгершілік және әділ етеді.

Сонымен қатар, аудандық және облыстық соттар деңгейінде сот төрелігіне қол жеткізу мәселелерін пысықтау қажет.

Бизнес өз мүдделерін қорғауда үлкен шектеулер деп санайды сот бажының шамадан тыс ставкалары.

Сондықтан талап қою сомасының қолданыстағы пайызының орнына мүліктік даулар бойынша баждың ақылға қонымды мөлшерін белгілеу керек.

Мемлекеттің сот процестеріне қатысуын қысқарту қажет. Мемлекеттік органдардың өзара сот дауларын шешудің уақыты келді.

Егер екі министрлік заңды әр түрлі түсінетін болса, онда Үкімет бұл мәселеге нүкте қоюы керек.

Бұл тәсіл мемлекеттік органдардың мемлекеттік ұйымдармен дауларына да қатысты.

Көбінесе әртүрлі аймақтарда ұқсас істер бойынша әртүрлі шешімдер қабылданады.

Қазір сот төрелігін жүзеге асыруда біркелкілікті қамтамасыз етуге арналған цифрлық аналитикалық құралдар әзірленуде.

Жоғарғы Сот осы зияткерлік жүйені толыққанды енгізуді жеделдетуі керек.

Әрине, сот жүйесін реформалау мұнымен аяқталмайды, оны Жоғарғы Соттан тыс мамандардың күшімен әзірлейтін болады.

Бұл процесті неғұрлым бәсекеге қабілетті, жұртшылыққа, тәуелсіз сарапшыларға ашық, демек, тиімдірек етуге мүмкіндік береді.

Әрі қарай, құқық қорғау блогын реформалауға тоқталамын.

Бұл сала дәстүрлі түрде жұртшылықтың назарында.

"Қайғылы қаңтар"күндері Құқықтық тәртіп жүйесі үшін үлкен сынақ болды.

Содан кейін арандатушылардың әсерінен митингілер жаппай тәртіпсіздіктерге ұласты, содан кейін олар мемлекетке қарсы көтеріліс сипатына ие болды.

Көптеген арандатушылар шартты немесе жұмсақ үкімдерден бас тартты.

Алайда, олардың кінәсінің деңгейі әлдеқайда жоғары, өйткені бұл адамдар жағдайды әдейі итермелеп, трагедиямен аяқталған жағдайдың шиеленісуінде шешуші рөл атқарды.

Маған бірнеше рет құқық қорғаушылар, адвокаттар қауымдастығының өкілдері жаппай тәртіпсіздікке шақырғаны үшін жазаны қатаңдату қажеттілігі туралы негіздемелермен жүгінді.

Олардың дәлелдері өте орынды, сондықтан уәкілетті органдарға осы мәселені пысықтауды және нақты шаралар қабылдауды тапсырамын.

Біз кез келген қоғамдық арандатулар мен заңсыз әрекеттерге қатаң жауап беруіміз керек.

Осындай деструктивті әрекеттерді жасайтын және заңды бұзуға шақыратын адамдар қатаң жазадан құтыла алмайды.

Мен бүкіл қоғамға біздің жалпы қағидатымызды еске салғым келеді:"саяси плюрализм – иә, экстремизм, бандитизм, бұзақылық – шешуші жоқ".

Мақсатты арандатулар басталған жерде сөз бостандығы мен пікір плюрализмі туралы сөз болмайды. Бұл қоғамның тұрақтылығы мен қауіпсіздігіне қол сұғу, мемлекеттің негіздерін бұзуға тырысу.

Бүгін бізге бұрынғыдан да бірлік керек.

Наразылық акциясына қатысушылар да, күш органдарының қызметкерлері де біздің отандастарымыз, олар тек объективті сот төрелігіне ғана емес, қоғамның мейірімділігіне де үміттенеді.

Мемлекет қаңтар айындағы ауыр қылмыс жасамаған оқиғаларға қатысушылар үшін жазаны жеңілдетіп үлгерді.

Көптеген заң бұзушылар өздерінің кінәсін мойындады және жасаған істеріне өкінеді.

Менің ойымша, олар екінші мүмкіндікке лайық. Сондықтан мен қаңтар оқиғаларына қатысушыларға бір рақымшылық жасау туралы шешім қабылдадым.

Әрине, рақымшылық тәртіпсіздіктерді ұйымдастыруға қатысқан негізгі тұлғаларға, сондай-ақ сатқындық жасады және билікті күштеп өзгертуге тырысты деп айыпталушыларға әсер етпейді.

Террористік және экстремистік қылмыстар жасаған адамдар, рецидивистер, сондай-ақ азаптаулар рақымшылыққа жатпайды.

Гуманизмді көрсете отырып, біз ұлт ретінде осы трагедиядан сабақ аламыз және оның қайталануына жол бермейміз.

Қаңтар айындағы оқиғалар барысында қаза тапқандардың қиын қаржылық жағдайдағы отбасылары материалдық қолдау алады.

"Қазақстан халқына" қоры да осы игі іске лайықты үлес қосады деп санаймын.

Қаңтар трагедиясының маңызды сабағы қоғамдық қауіпсіздікті едәуір күшейту қажеттілігін түсіну болды.

Соңғы кездері ауыр қылмыстар-кісі өлтіру және бандиттік қақтығыстар жиі кездеседі.

Олар ерекше цинизммен жасалады және біздің бүкіл қоғамымызға қиындық тудырады.

Бұл қауіпті тенденцияны түбегейлі тоқтату керек-жазаны қатайту және осындай қылмыстар үшін шартты түрде мерзімінен бұрын босату.

Қоғамда ұзақ уақыт бойы отбасылық-тұрмыстық саладағы зорлық-зомбылықты криминализациялау мәселесі көтеріліп келеді.

Құқық қорғау органдары бұл қадамның қажеттілігіне күмәндануда, өйткені олар мұндай құқық бұзушылықтардың анықталуының төмендеуіне әкеледі деп санайды.

Бұл жерде шындықтың бір бөлігі бар. Дегенмен, біз отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың көптеген жағдайларына көзімізді жұма алмаймыз.

Дебоширлердің жазасыздығы олардың қолдарын ашады, іс жүзінде олардың құрбандарын қорғансыз қалдырады.

Менің ойымша, мұндай әрекеттер үшін жауапкершілікті күшейтетін уақыт келді.

Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккендер қоғамды айыптаудан немесе біреудің қысымынан қорқуы мүмкін емес.

Ол үшін полицейлер барлық қажетті шараларды қолдана отырып, олармен өте нәзік жұмыс істеуі керек.

Синтетикалық есірткіні тұтынудың артуы ұлт денсаулығына үлкен қауіп төндіреді.

Динамика күрт теріс: соңғы үш жылда айналымнан алынған "синтетика" көлемі 10 есе өсті.

Синтетикалық препараттар жыл сайын арзанырақ және қолжетімді болады.

Олар әлеуметтік желілер, мессенджерлер арқылы іс жүзінде кедергісіз сатылады және тіпті үйге жеткізіледі.

Осы өте қауіпті әлеуметтік аурудың ауқымын ескере отырып, синтетикалық препараттардың өндірілуіне және таралуына қарсы күрес жалпыұлттық сипатта болуы керек.

Сондықтан нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрес бойынша кешенді жоспар әзірлеу қажет.

Интернет пен телефон алаяқтығының білігіне ерекше назар аудару керек.

Құқық қорғау органдары осындай қатерлерді анықтау және бейтараптандыру бойынша ақпараттық-талдамалық жұмысты күшейтуі қажет.

Сондай-ақ азаматтардың құқықтық және қаржылық сауаттылығын жүйелі түрде арттыру қажет.

Терең тетіктерді ашу, бюджет қаражаты мен жалпыұлттық байлықты ұрлаудың сыбайлас жемқорлық және көлеңкелі схемаларының шынайы ұйымдастырушыларын іздеу бойынша күш-жігерді дәйекті түрде арттыру маңызды.

Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу кодекстеріне ревизия жүргізу, іс жүзінде жұмыс істемейтін немесе сот төрелігіне кедергі келтіретін барлық нәрселерден құтылу қажет.

Тиісті түзетулер енгізілгеннен кейін олардың шексіз түзетулерге ұшырамауы бірдей маңызды.

2015 жылдан бастап қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу кодекстеріне 1200-ден астам өзгерістер енгізілді.

Бір сәттік жағдай немесе тар корпоративтік мүдделер үшін заңдардың өзгеруіне жол берілмейді.

Сондықтан қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасын түзету жөніндегі өкілеттіктерді Әділет министрлігіне беру қажет.

Бұл кадрлық әлеуетті нығайтуды және ведомствоның заң шығару қызметінің сапасын арттыруды талап етеді.

Құрметті отандастар!

Бүгін біз алдағы реформалардың негізгі бағыттарын белгіледік.

Біз мемлекет пен қоғамның барлық салаларын қайта жандандыруымыз керек.

Біз "күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет"негізгі формуласына сәйкес саяси жаңғыртуды жүзеге асырамыз. Бұл бағыттағы реформалар жалғасады.

Біз "халық үніне құлақ асатын мемлекет"тұжырымдамасына сүйене отырып, жалпыұлттық келісімді, билік пен қоғамның әріптестігін нығайтатын боламыз.

Біз бөлу сызықтарына назар аудармауымыз керек, керісінше ауқымды мақсаттарға жету үшін шоғырлануымыз керек.

Дәл осы жерде жаңа әділ Қазақстан идеясының терең мәні жатыр.

Біздің алдымызда аса маңызды міндет тұр –

елдің егемендігі мен аумақтық тұтастығын сақтау.

Мемлекеттілікті одан әрі нығайту үшін бізге бірлік қажет. Басқа жол жоқ.

Халықтың бірлігі әрқашан біздің ең маңызды құндылығымыз болды, ол бүгінде одан да маңызды болып келеді.

Біздің халқымыз әрқашан бейбітшілік пен тұрақтылықты бәрінен жоғары қойды.

Осы қиын уақытта біз өз бірлігімізде одан да берік болуымыз керек.

Сондықтан өзара сенімсіздік егуді тоқтату және қоғамға дау тудыру маңызды.

Құрметті Парламент депутаттары,

құрметті отандастар!

Сіздермен мемлекетіміздің болашағына тікелей қатысы бар ойлармен бөліскім келеді.

Қазіргі геосаяси жағдайда біз өз мемлекеттілігімізді дәйекті түрде нығайтып, реформалар мен жаңару бағытын берік ұстануымыз керек.

Біз өз іс-әрекеттерімізде өте прагматикалық болуымыз керек және елдің ұзақ мерзімді мүдделеріне сүйенуіміз керек.

Реформалардың қарқынын сақтау, барлық саяси мәселелерді ұзақ уақытқа қалдырмай шешу өте маңызды.

Ол үшін алдағы сайлау циклдарын ұтымды құру қажет.

Өздеріңіз білетіндей, Президенттің кезекті сайлауы 2024 жылы, ал Парламенттің кезекті сайлауы 2025 жылы өтуі тиіс.

Жаңа стратегияға сәйкес негізгі мемлекеттік институттарды кешенді қайта жүктеуге кірісу қажет деп санаймын.

Бұл бізге әрбір азаматтың әл-ауқаты мен бүкіл елдің өркендеуі үшін бірлескен жұмысты жандандыруға мүмкіндік береді.

Билік өз жоспарларын қоғамнан құпия ұстаған саяси дәстүр өткенге айналуы керек.

Сондықтан бүгін мен болашақ сайлау науқандарының кестесін көпшілікке ұсынғым келеді.

Ағымдағы жылдың күзінде кезектен тыс президенттік сайлау өткізуді ұсынамын.

Әділ Қазақстанды құруға бағытталған түбегейлі және жан-жақты реформаларды табысты іске асыру үшін халықтың сенімінің жаңа мандаты талап етіледі.

Мен үшін мемлекеттің мүдделері бәрінен бұрын. Сондықтан мен мерзімінен бұрын президенттік сайлауға баруға дайынмын, тіпті өз мерзімім қысқарса да.

Сонымен қатар, көп ойланғаннан кейін мен Президенттің өкілеттік мерзімдерінің саны мен ұзақтығын қайта қарау қажеттілігі туындады деген қорытындыға келдім.

Мен Президенттің мандатына қайта сайлау құқығынсыз 7 жылға бір мерзімге шектеу қоюды ұсынамын.

Бұл бастама неге негізделген?

Бір жағынан, 7 жыл-кез-келген өршіл бағдарламаны жүзеге асыру үшін жеткілікті кезең.

Екінші жағынан, президенттік мандатты бір мерзіммен шектеу Мемлекет басшысының жалпыұлттық дамудың стратегиялық міндеттерін шешуге барынша бағытталуын қамтамасыз етеді.

Өмір бір орында тұрмайды, Ел ішіндегі жаһандық процестер мен қоғамдық даму динамикасы күн сайын жеделдеп келеді.

Мен ұсынған конституциялық новелла билікті монополиялау қаупін айтарлықтай төмендетеді.

Сондықтан мен бір реттік президенттік норманы енгізуді ұсынамын.

Біз билікті қалыптастырудың, жұмыс істеудің өркениетті принциптерін белгілеуіміз керек.

Жаңа президенттік жүйе саяси тұрақтылықты, қоғамдық құрылғының қазақстандық моделінің тұрақтылығын нығайтады.

Сайлаудан кейін мен Президенттің өкілеттігін бір мерзімге шектейтін бастаманы Парламенттің қарауына шығарамын.

Оны қабылдаған жағдайда Қазақстанда жаңа саяси дәуір басталады.

Біздің еліміздегі саяси жаңғыру аясында парламентаризмнің дамуы басты орын алады.

Жаңартылған Конституция адал және ашық ойын ережелері бар саяси жүйенің мүлдем жаңа стандарттарын белгілейді.

Саяси партияларды тіркеу рәсімдері әлдеқайда жеңілдетілген.

Партиялық тізімдер мен бір мандатты округтер бойынша Парламент пен мәслихаттарды қалыптастырудың жаңа тетіктері іске қосылады.

Жалпы, Конституциялық реформада көзделген барлық институционалдық өзгерістер жыл соңына дейін заң жүзінде аяқталуы тиіс.

Олар саяси партиялар санының артуына алып келеді, саяси бәсекелестікті күшейтеді, халық қалаулыларының жаңа толқынының пайда болуына ықпал етеді.

Ескі үлгілер бойынша сайланған өкілді органдар кезектен тыс сайлау циклінен өтіп, табиғи түрде жаңаруы керек.

Сондықтан келесі жылдың бірінші жартысында Мәжіліс пен барлық деңгейдегі мәслихаттарға сайлау өткізуді ұсынамын.

Біз азаматтардың кең топтарының мүдделерін білдіретін депутаттардың жаңа құрамын аламыз.

Бұл мәслихаттар мен Парламент жұмысының тиімділігін арттыратынына сенімдімін.

Болашақта Үкіметтің құрамына сайлаушылардың көпшілік дауысын алған саяси күштердің ғана емес, басқа парламенттік партиялардың да өкілдері кіре алады.

Бұл атқарушы билікке бүкіл қоғамның сұраныстарына сәйкес келетін теңдестірілген шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді.

Осылайша, биыл президент сайлауы, келесі жылы Мәжіліс пен мәслихат депутаттарын сайлау өтеді, содан кейін Үкімет құрылады.

Нәтижесінде, 2023 жылдың ортасына қарай барлық негізгі саяси институттар: Президент, Парламент, Үкімет қайта жүктеледі және жаңартылады.

Біз әділ Қазақстанды ашық бәсекелестікпен және әркім үшін тең мүмкіндіктермен құрып жатырмыз.

Транспаренттілік, адалдық және өзара сенім режимінде ауқымды саяси өзгерістерді жүзеге асыру өте маңызды.

Жаңа сайлау циклінің мерзімдері мен реттілігін жария ету шешім қабылдаудағы ашықтық қағидаттарына жауап береді.

Осы қадамдардың барлығы біздің "күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет"негізгі формуламызды нақты мазмұнмен кезең-кезеңімен толтырады.

Қазақстанның болашағы бүгін – біздің сөзіміз бен ісімізде, ниетіміз бен іс-әрекетімізде туады.

Күн сайын біз ескі мен жаңаның, тоқырау мен дамудың арасында таңдау жасаймыз.

Барлық отандастарымды жалпыұлттық мүдделер төңірегінде топтасуға шақырамын.

Біз әрқайсымыз бірлікті жан-жақты нығайтып, әділеттілік қағидаттарын берік ұстанатын күшті және табысты ұлт боламыз.

Әділ Қазақстанның құрылысы енді ғана басталып жатыр. Алда тікенді жол бар. Бұл курс мызғымас және ішкі және сыртқы сипаттағы кез-келген жағдайда жалғасады.

Бос және саботажға орын болмайды, біз жоспарланған жолдан бас тартпаймыз!

Біз жоспарланған жолдан бас тартпаймыз!

Біз бірге әділ Қазақстан құрамыз!

Қасиетті Отанымыздың жарқын болашағы біздің қолымызда!

Мемлекет Басшысы Жолдауының негізгі ережелерін ақпараттық-түсіндіру жұмысы

Червонное ауылдық округінің әкімі Червонное ауылының тұрғындарымен Қазақстан Республикасы Президентінің «Сындарлы қоғамдық диалог — Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негіз» Жолдауы бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізді.

Округ әкімі бес институттық реформа мен Елбасы әзірлеген Ұлт жоспарын толық жүзеге асыру үшін атап өтті.

Кездесуге қатысушылар Мемлекет басшысының идеяларына белсенді қолдау білдірді.

• 
• 
• 

Елбасының Жолдауын талқылау бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстары

Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Сындарлы қоғамдық диалог — Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Жолдауын талқылау бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстары.

• 
• 
• 

СЫНДАРЛЫ ҚОҒАМДЫҚ ДИАЛОГ — ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ МЕН ӨРКЕНДЕУІНІҢ НЕГІЗІ

Құрметті отандастар!

Құрметті депутаттар, үкімет мүшелері!

Баршаңызды жаңа парламенттік маусымның басталуымен құттықтаймын!

Біз еліміздің жаңа тарихындағы маңызды белеске жақындап келеміз.

Отыз жылға жуық уақыт бұрын халқымыз өзінің Тәуелсіздігін жариялап, бабаларымыздың ғасырлар бойы аңсаған арманын орындады.

Осы уақыт ішінде Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың басшылығымен еліміз әлемдегі беделді әрі орнықты мемлекетке айналды.

Баянды бірлігіміздің арқасында тәуелсіздігімізді нығайтып, халқымыздың жағдайын жақсартуға жол аштық.

Бұл жасампаздық пен ілгерілеу, бейбітшілік пен келісім кезеңі болды.

Еліміздің даму жолын бүкіл әлем мойындап, Қазақстандық, яғни Назарбаев моделі деп атады.

Қазір бізге Тәуелсіздіктің жетістіктерін еселеп, елімізді дамудың жаңа сапалы кезеңіне шығару мүмкіндігі беріліп отыр.

Біз бұған Елбасы саясатының сабақтастығын сақтап, жүйелі реформалар жүргізу арқылы қол жеткізе аламыз.

Өздеріңізге белгілі, осының бәрі менің сайлау алдындағы бағдарламама негіз болды.

Қазір мемлекеттік органдар оны жүзеге асыру үшін тиісті жұмыстар жүргізуде.

Мен халыққа берген уәделерімді міндетті түрде орындаймын.

Біз өз жұмысымызда Елбасы ұсынған Бес институционалды реформа мен Ұлт Жоспарын толыққанды жүзеге асыру қажеттігін басты назарда ұстауымыз керек.

Елбасымыздың бастамасымен құрылған Жаңғырту жөніндегі Ұлттық комиссияның жұмысын қайта жандандыру қажет.

Енді ортақ міндеттерімізді және сайлауалды бағдарламамды іске асыруға қатысты ой-пікірлеріме тоқталайын.

I. ЗАМАН ТАЛАБЫНА САЙ ТИІМДІ МЕМЛЕКЕТ.

Мен уәде еткен саяси жаңғыру үдерісі азаматтарымыз бен мемлекетіміздің мүдделеріне сәйкес, біртіндеп үздіксіз жүзеге асырылатын болады.

Негізсіз, жүйесіз саяси ырықтандыру елдің ішкі саяси ахуалының тұрақсыздығына, тіпті мемлекеттіліктен айырылуға әкеліп соғатынын әлем елдерінің тәжірибесінен көріп отырмыз.

Сондықтан біз саяси реформаларды «асығыстыққа салынбай», керісінше, кезең-кезеңімен, табанды түрде және жан-жақты ойластырып жүзеге асыратын боламыз.

Еліміздің қоғамдық-саяси өмірін жаңғыртпай, табысты экономикалық реформаларды іске асыру мүмкін емес. Бұл – біздің ұстанатын басты қағидатымыз.

«Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет».

Біз бұл мақсатқа әлі де жете қойған жоқпыз. Сондықтан осы бағыттағы жұмысқа бар күш-жігерімізді салуымыз қажет.

Саяси жүйенің бұл формуласы мемлекет тұрақтылығының негізі саналады.

Азаматтардың барлық сындарлы өтініш-тілектерін жедел әрі тиімді қарастыратын «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын іске асыру – бәрімізге ортақ міндет.

Билік пен қоғам арасында тұрақты диалог орнату арқылы ғана қазіргі геосаяси ахуалға бейімделген үйлесімді мемлекет қалыптастыруға болады.

Сондықтан азаматтық қоғамға қолдау көрсетіп, оның әлеуетін нығайта түсу керек. Сондай-ақ, аса маңызды жалпы мемлекеттік міндеттерді шешу үшін талқылау жұмыстарына азаматтық қоғамның мүмкіндіктерін кеңінен қолдану қажет.

Осы мақсатпен біз белгілі қоғам өкілдерін қамтитын Ұлттық қоғамдық сенім кеңесін құрдық. Бұл кеңес ротациялық тәртіппен жұмыс істейді.

Алдағы уақытта бізге мынадай шараларды жүзеге асыру керек.

Бірінші. Партия құрылысы үдерісін жалғастыру.

Көшбасшымыз және партия Төрағасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың арқасында «Nur Otan» партиясы еліміздің жетекші саяси ұйымына жүктелетін күрделі әрі жауапты міндеттерді дәйекті түрде іске асырып келеді.

Біз қоғам игілігі үшін сындарлы саясат жүргізіп келе жатқан басқа да саяси партиялармен және қозғалыстармен ынтымақтастықта жұмыс істеуіміз қажет.

Қоғамды толғандырып отырған негізгі мәселелер көшеде емес, Парламентте және азаматтық диалог аясында талқыланып, шешімін табуы тиіс.

Депутаттар Үкіметке өзекті мәселелерге қатысты сауалдарын жолдап, нақты шаралар қабылдауды талап ете отырып, өздеріне берілген заңды құқықтарын пайдалануы қажет.

Заң шығарушы және атқарушы билік арасындағы қарым-қатынас жасанды тартысқа емес, іскерлік сипатқа, өзара құрметке негізделуі тиіс.

Мемлекет басшысы ретінде елімізде көппартиялықты, саяси бәсекелестікті және ой-пікірдің сан алуандығын дамытуға ықпал етуді өз міндетім деп санаймын.

Бұл саяси жүйе тұрақтылығының ұзақ болуы үшін маңызды.

Алдағы Парламент Мәжілісі мен мәслихаттар сайлауы еліміздегі көппартиялық жүйенің дамуына оң ықпал етуі тиіс.

Екінші. Халықпен тиімді кері байланыс орнату.

Қоғамдық диалог, ашықтық, адамдардың мұң-мұқтажына жедел назар аудару мемлекеттік органдар қызметінің негізгі басымдықтары саналады.

Президент Әкімшілігінде азаматтардан келіп түскен өтініштерді мемлекеттік органдардың сапалы қарауын қадағалап, жедел шаралар қабылдайтын бөлім құрылды.

Көп жағдайда азаматтарымыз орталық және жергілікті органдар басшыларының құлықсыздығы мен «бейқамдығына» байланысты Президентке жүгінуге мәжбүр болады.

Белгілі бір саладағы шешімдердің әділетсіздігіне қатысты жолданатын көптеген шағымдар нақты мемлекеттік органда немесе аймақта күрделі түйткілдер бар екенін көрсетеді. Енді бұл мәселеге дәл осы тұрғыдан қарап, тиісті шешімдер қабылдаған жөн.

Мемлекеттік қызметшілер жұмысының тиімділігін арттыру мақсатында арнайы дайындығы бар жас кадрларды тарту қажет. Сонымен бірге 2020 жылдан бастап біз мемлекеттік қызметшілердің санын біртіндеп қысқартуға кірісіп, үнемделген қаражатты неғұрлым пайдалы қызметкерлерді ынталандыруға жұмсаймыз.

2024 жылға қарай мемлекеттік қызметшілердің және ұлттық компаниялар қызметкерлерінің санын 25 пайызға қысқарту қажет.

Үшінші. Митингтер туралы заңнаманы жетілдіру.

Конституцияға сәйкес азаматтарымыздың өз ойын еркін айтуға құқығы бар.

Егер бейбіт акциялар заңның шеңберінен шықпайтын және азаматтарымыздың тыныштығын бұзбайтын болса, бұған түсіністікпен қарап, жиындарды өткізу үшін арнайы орын бөлу қажет. Мұндай орындар қаланың шетінде болмауы тиіс.

Алайда, заңға қайшы және бұзақылық әрекеттерге шақыратын үндеулерге заң шеңберінде тосқауыл қойылады.

Төртінші. Қоғамдық келісімді нығайту.

Әлеуметтік және этникалық топтар арасындағы келісім – бүкіл қоғамның бірлескен еңбегінің нәтижесі.

Осыған орай, саяси үрдістерді саралап, бірлігімізді нығайта түсу үшін нақты шаралар қабылдау керек.

Қазақ халқының мемлекет құраушы ұлт ретіндегі рөлін бекемдеп, этносаралық татулық пен дінаралық түсіністікті қалыптастыра беруіміз қажет.

Біздің ұстанымымыз: «Ел бірлігі – оның әралуандығында!».

Еліміздегі этникалық топтардың тілі мен мәдениетін дамытуға жағдай жасай береміз.

Қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі рөлі күшейіп, ұлтаралық қатынас тіліне айналатын кезеңі келеді деп есептеймін.

Бірақ мұндай дәрежеге жету үшін бәріміз даңғаза жасамай, жұмыла жұмыс жүргізуіміз керек.

Сондай-ақ, тіл үлкен саясаттың құралы екенін де ұмытпаған жөн.

Белсенді азаматтық қоғам құру үшін үкіметтік емес ұйымдардың беделін арттыру қажет деп санаймын.

Сондықтан, жақын арада Азаматтық қоғамды дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасын әзірлеп, қабылдауымыз керек.

Келер жылы аталып өтетін маңызды мерейтойлар мен елеулі оқиғаларға дайындық жұмыстары басталды.

Ендігі жылы бәріміз
Әл-Фарабидің 1 150 жылдық, Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойларын атап өтеміз.

Мерейтой барысында ысырапшылдыққа жол бермей, ғұлама тұлғаларымыздың еңбектерін халық арасында дәріптеуіміз керек.

Сондай-ақ, ең маңызды мерекеге – Тәуелсіздіктің 30 жылдығына байланысты тиісті
іс-шараларды іске асыруымыз қажет.

Ел өміріндегі осындай елеулі оқиғалар жас ұрпақты нағыз отаншылдыққа тәрбиелеуге жол ашады деп сенемін.

II. АЗАМАТТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ.

Сот және құқық қорғау жүйесіндегі күрделі реформалар – азаматтарымыздың құқықтарын қорғаудың және олардың қауіпсіздігін күшейтудің негізгі факторы.

Сот шешімдерінің сапасын арттыру үшін бірқатар маңызды шараларды жүзеге асыру қажет.

Судьялардың заңды және ішкі сенімді басшылыққа алып, шешім шығару құқығы мызғымас сипатқа ие.

Дегенмен, сот шешімдерін мұқият талдау жұмысын жолға қойып, бірыңғай сот тәжірибесін орнықтыру қажет.

Азаматтарымыз жария-құқықтық дауларда билік органдарының шешімдері мен әрекеттеріне қатысты шағым түсіру кезінде көп жағдайда теңсіздік ахуалында қалып жатады.

Олардың мүмкіндіктерін мемлекеттік аппараттың ресурстарымен салыстыруға келмейді.

Сондықтан осындай теңсіздіктерді болдырмау мақсатында дауларды шешудің ерекше тетігі ретінде әкімшілік әділет құрылымын енгізу қажет.

Бұдан былай дауларды шешу барысында сот қосымша айғақтар жинау бастамасын көтеруге құқылы.

Аталған дәлелдемелерді жинақтау міндеті жеке азаматқа немесе бизнеске емес, мемлекеттік органға жүктелетін болады.

Заңнамадағы барлық қарама-қайшылықтар мен дүдәмал тұстар азаматтардың мүдделерін ескере отырып, түсіндірілуі тиіс.

Келесі бір маңызды мәселеге тоқталайын.

Біз шамадан тыс қудалау шаралары мен сот төрелігінің қатаң жазалау тәжірибесінен бас тарттық. Алайда, елімізде ауыр қылмыстардың саны азаймай тұр.

Біз заңнамамызды ізгілендіру ісіне көбірек мән беріп, азаматтардың негізгі құқықтарын назардан тыс қалдырдық.

Жыныстық зорлық-зомбылық, педофилия, есірткі тарату, адам саудасы, әйелдерге қатысты тұрмыстық зорлық-зомбылық және басқа да ауыр қылмыстарға, әсіресе, балаларға қатысты қылмыстарға қолданылатын жазаны шұғыл түрде қатайту қажет. Бұл мәселені шешуді Парламентке және Үкіметке тапсырамын.

Соңғы уақытта болған қайғылы оқиғалар ұйымдасқан қылмыстың тағы бір түрі – браконьерлік проблемасының бетпердесін ашты.

Бүгінде браконьерлер сақадай-сай жабдықталып, қаруланған және өздерінің жазалана қоймайтынына сенімді. Биылдың өзінде жануарлар әлемін қорғап жүрген екі инспектор браконьерлердің қолынан қаза тапты.

Жақында Шығыс Қазақстан облысындағы Марқакөл көлінде браконьерлердің қылмыстық тобы ұсталды.

Бұл тек бір ғана мысал, алайда браконьерліктің тамыры тереңге жайылған, соның ішінде бұл құқық қорғау органдарының салғырттығынан болып отыр. Браконьерлер ұлттық байлығымыз – табиғатымызға аяусыздықпен орны толмас зиян келтіруде.

Үкіметке екі ай ішінде тиісті заңнаманы қатайту үшін шұғыл шаралар қабылдауды тапсырамын.

Сыбайлас жемқорлықпен жан-жақты күресу мәселесі күн тәртібінен түскен жоқ.

Орталық және жергілікті органдардың нормативтік құқықтық актілеріне сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама жүргізу ісін қайта қалпына келтіру қажет.

Бұған сарапшылар мен қоғам өкілдері де атсалысуы тиіс.

Сыбайлас жемқорлыққа қатысты қылмыс жасалған мекеменің бірінші басшысының жауапкершілігін заңнамалық және нормативтік тұрғыдан нақты белгілеу керек.

Сондай-ақ, заңсыз және арандатушылық әрекеттерге барғаны үшін сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл органдарының қызметкерлерін қатаң жазалау керек. Ондай қызметкерлерге тергеу саласында орын жоқ.

Кінәсіздік презумпциясы қағидаты толық көлемде сақталуы тиіс.

Құқық қорғау жүйесін толық реформалау – аса маңызды міндеттердің бірі.

Полицияның мемлекеттік күштік құрылымындағы бейнесі бірте-бірте өзгеріп, қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін азаматтарға қызмет көрсететін органға айналады.

Ең алдымен, 2020 жылдың аяғына дейін Әкімшілік полиция комитетінің жұмысын қайта ұйымдастыру қажет. Мұны науқаншылдыққа айналдырмай, сапалы жүргізген жөн.

Полицейлер жұмысының тиімділігі полиция қызметінің беделді болуына байланысты.

Ішкі істер министрлігін реформалауға алдағы үш жыл ішінде 173 миллиард теңге бөлінеді.

Бұл қаражат еңбекақыны көбейтуге, баспананы жалға алуға, халыққа қызмет көрсету қағидаты бойынша полицияның заманауи фронт-офистерін ашуға жұмсалады.

Азаматтарды табиғи құбылыстар мен техногендік сипаттағы апаттардан қорғау мәселесіне баса мән беріледі.

Өкінішке қарай, мұндай апаттар біздің елімізде ғана емес, бүкіл әлемде жиілеп кетті.

Бұл салада кәсіби мамандар жұмыс істеуі керек.

Үкіметке азаматтық қорғаныс саласы қызметкерлерінің еңбекақысын Ішкі істер органдарын реформалау үшін берілетін қаражат есебінен көбейтуді және осы мақсатқа сәйкес шамамен 40 миллиард теңге бөлуді тапсырамын.

Біздің алдымызда жаңа тұжырымдама негізінде тегеурінді әскер қалыптастыру міндеті тұр.

Арыста болған оқиғалар Қарулы Күштерде түйткілді мәселелер қордаланып қалғанын көрсетті.

Әскерге жұмсалатын шығыстарды реттеп, осы саладағы қаржы жүйесін және жалпы тәртіпті нығайтатын кез келді.

Сонымен бірге әскери қызметтің беделін арттырып, Қарулы Күштердің материалдық базасын нығайту қажет.

Отанына адал, кәсіби тұрғыдан дайындалған офицерлері мен әскери қызметшілері бар армиямыз жаңа геосаяси жағдайларда ел қауіпсіздігіне қауіп төндіретін қатерлерге тойтарыс беруге дайын болуы керек.

III. ҚАРҚЫНДЫ ДАМЫҒАН ЖӘНЕ ИНКЛЮЗИВТІ ЭКОНОМИКА.

Қазақстан экономикасы жаһандық сипаттағы қиындықтарға қарамастан алға ілгерілеп келеді.

Жыл басынан бері оның өсімі орташа әлемдік көрсеткіштен жоғары болды.

Егер қажетті құрылымдық өзгерістерді жүзеге асырсақ, 2025 жылға қарай ішкі жалпы өнімнің жыл сайынғы тұрақты өсімін 5 пайызға және одан да жоғары деңгейге жеткізуге болады.

Экономиканың дамуына тың серпін беру үшін Үкімет пен Президент Әкімшілігі отандық және шетелдік сарапшылардың барлық жұмыстарын мұқият саралауы қажет.

Елбасы ұсынған 2050 жылға дейінгі ұзақ мерзімді даму стратегиясына және Ұлт Жоспарына сәйкес бірқатар құрылымдық міндеттерді іске асыруымыз керек.

Бірінші. Шикізатқа байланған менталитеттен бас тартып, экономиканы әртараптандыру.

«Білім экономикасы», еңбек өнімділігін арттыру, инновацияны дамыту, жасанды интеллекті жаһандық дамудың негізгі факторларына айналды.

Индустрияландырудың үшінші бесжылдығын жүргізу барысында жіберілген барлық қателіктерді, олқылықтарды ескеруіміз керек.

Бұл мәселелер бойынша менің барлық тапсырмаларымды, ескертпелерімді Үкімет толық орындауға міндетті.

Еңбек өнімділігінің нақты өсімін кем дегенде 1,7 есеге арттыруымыз керек.

Елімізді өңірдегі көшбасшы ретінде танытып, Орталық Азиядағы беделімізді арттыру – стратегиялық міндет.

Бұл – Елбасы айқындаған саяси бағыт-бағдарымыз.

Екінші. Квазимемлекеттік сектордың қайтарымын арттыру.

Біздің мемлекеттік компаниялар ірі конгломераттарға айналды. Бірақ олардың халықаралық бәсекеге қабілеттілігі күмән тудырады.

Мемлекеттің экономикаға орынсыз араласуын азайту мақсатымен квазимемлекеттік компаниялар құруға мораторий енгізу жөнінде шешім қабылдадым.

Біз Ұлттық әл-ауқат қоры құрылған 14 жыл ішінде халықтың әл-ауқатын арттыруға Қордың нақты қандай үлес қосқанын білуіміз керек.

Үкімет Есеп комитетімен бірлесіп, үш айдың ішінде мемлекеттік холдингтер мен ұлттық компаниялардың тиімділігін анықтау үшін талдау жүргізуі тиіс.

Квазимемлекеттік компаниялар көп жағдайда өзара бәсекеге түседі.

Тұрғын үй саясаты саласында бір мезетте 7 мемлекеттік оператор жұмыс істейді. Бұл тек орталық деңгейдегі ахуал!

Мемлекеттік компаниялардың санын қысқартуға болады және солай ету керек.

Бірақ, стратегиялық секторларда жұмыс істейтін мемлекеттік компаниялардың қызметіне мұқият болған жөн.

Ондай компаниялар мемлекет бақылауында болуы тиіс.

Әйтпесе, мемлекеттік монополистердің орнына жеке монополистер пайда болып, соның салдарынан зардап шегуіміз мүмкін.

Үкімет баға белгілеу және тарифтер мәселесімен жүйелі әрі нақты айналысуы керек.

Бұл табиғи монополистердің тауарларына да, көрсететін қызметтеріне де қатысты.

Елімізде азық-түлік пен киім-кешектен бастап, түрлі қызметтерге дейін бағаның жоғары екені жасырын емес.

Мысалы, сұранысы жоғары бағдарлар бойынша негізгі әуе тасымалдаушы белгілейтін билеттердің құны неге сонша қымбат?! Оның бағасы Еуропаға қарағанда 30 пайызға артық. Біздің әуежайда көрсетілетін қызметтер құнының салыстырмалы түрде жоғары болуын қалай түсіндіруге болады?

Қазақстан әуежайларында жанармай шетелдік тасымалдаушылар үшін қымбат бағаға, ал отандық тасымалдаушыларға арзанға сатылатыны неліктен?

Соның салдарынан Қазақстанның авиация саласы халықаралық бәсекеге қабілеттілігінен айырылып, транзиттік әлеуетіміз төмендеп кетті.

Тиісті министрлік пен ведомстволардың салғырттығына байланысты темір жол билеттерінің тапшылығы қолдан жасалып отыр.

Бұл салаларда тез арада тәртіп орнату керек.

Біздің мақсатымыз – мемлекеттің тұрақтандырушы рөлін сақтай отырып, нарықтық институттар мен құрылымдардың толыққанды дамуын қамтамасыз ету.

Осы ретте, «қарапайым заттар экономикасын» естен шығармаған жөн. Бұл – біздің жұмысымыздың басым бағыты.

Үшінші.Тиімді шағын және орта бизнес – қала мен ауылды дамытудың берік негізі.

Шағын, әсіресе, микробизнес еліміздің әлеуметтік-экономикалық және саяси өмірінде маңызды рөл атқарады.

Атап айтқанда, ең алдымен, ауыл тұрғындарына тұрақты жұмыс береді, жұмыссыздықты азайтады. Сонымен қатар, салық базасын құрап, жергілікті бюджетті нығайтады.

Сондай-ақ, жаппай кәсіпкерлікті дамыту санаға сіңген патерналистік пиғыл мен масылдықтан арылуға мүмкіндік береді.

Сондықтан мемлекет алдағы уақытта да бизнеске қолдау көрсете береді.

Бұл мақсатқа Ұлттық қордан 100 миллиард теңгеге жуық қаржы бөлінді.

Бірақ сарапшылардың пікірінше, қаржылай қолдаудың игілігін жергілікті билікпен байланысы бар шаруашылықтар ғана көріп отыр.

Шын мәнісінде, жаңа жобалар бойынша компаниялар құрылып, жұмыс орындары ашылуы керек еді.

Бұл «қарапайым заттардың экономикасына» тікелей байланысты.

Бірақ, жергілікті әкімдер ұйымдастыру жұмыстарын талапқа сай орындамаған.

Соның салдарынан салық және зейнетақы төлемдерін арттырып, жергілікті бюджетті нығайтуға жағдай жасалып отырған жоқ.

Осыған орай, Есеп комитетіне және Қаржы министрлігіне қаражаттың жұмсалуын қатаң бақылауға алуды тапсырамын.

Елімізде кәсіпкерлікті дамытудың үлгі боларлық мысалдары жеткілікті. Біз шағын кәсіпкерлікті бүкіл қоғам болып қолдауымыз керек.

Үкіметке микро және шағын бизнес саласындағы компанияларды табысқа салынатын салықтан үш жылға босату үшін заңнамалық база әзірлеуді тапсырамын.

Заңнамаға енгізілетін тиісті түзетулер 2020 жылдан бастап күшіне енуі керек.

2020 жылғы қаңтардан бастап, микро және шағын бизнес субъектілеріне тексеріс жүргізуге үш жылға тыйым салу туралы шешімім күшіне енеді.

Біз бизнестің адал әрі заңға сәйкес жүргізілетініне сенеміз. Бизнес өкілдері тұтынушылар мен азаматтар алдында жауапты болуы тиіс.

Мораторий кезеңінде өзін-өзі реттеу, қоғамдық бақылау тетіктерін жандандыру керек.

Бизнес өкілдері санитарлық-эпидемиологиялық саладағы нормалар мен ережелерді бұзатын болса, ондай компаниялар жабылып, иелері жауапкершілікке тартылады.

Осылайша, шағын бизнеске түсетін ауыртпалықты азайтамыз.

Сонымен қатар бизнес өкілдері құқық қорғау және тексеруші органдардың іс-әрекетіне байланысты көптеген қиындыққа тап болуда.

Шағын және орта бизнеске қатысты рейдерлік әрекеттер жиілеп кетті.

Бұл мәселе жөніндегі ұстанымым белгілі: бизнестің, әсіресе шағын және орта бизнестің дамуына кедергі келтіретін әрекеттер мемлекетке қарсы қылмыс деп танылуы тиіс.

Осыған орай заңнамалық сипаты бар қосымша шаралар қабылдау қажет. Парламент пен Үкімет осы мәселені шешу жолдарын ұсынуы керек.

Сонымен қатар көлеңкелі экономикаға қарсы іс-қимылды күшейтіп, капиталды сыртқа шығаруға, салық төлеуден жалтаруға қарсы күресті жандандыру қажет.

Шағын және орта бизнеске мемлекет тарапынан қаржылай қолдау көрсету жүйесін жаңа жобаларға басымдық бере отырып, қайта құру қажет.

Үкіметке «Бизнестің жаңа жол картасы» аясында осы мақсатқа сәйкес алдағы үш жыл ішінде қосымша 250 миллиард теңге бөлуді тапсырамын.

Әлеуметтік бағыттарға – отбасы бизнесін құруға, ең алдымен, көп балалы және жағдайы төмен отбасыларға баса мән бере отырып, бизнеске қолдау көрсетудің жаңа тәсілдерін енгізу керек.

Туризмді, әсіресе экотуризм мен этнотуризмді дамытуға экономиканың маңызды саласы ретінде баса мән беру қажет.

Алтын Орданың 750 жылдығын төл тарихымызға, мәдениетіміз бен табиғатымызға туристер назарын аудару тұрғысынан атап өткен жөн.

Туризмді дамыту үшін қажетті инфрақұрылым жүргізуді, соның ішінде жол салып, білікті мамандар дайындауды қамтамасыз ету қажет.

Төртінші. Ұлттық бизнеске халықаралық нарықтарда қолдау көрсету.

Өз өнімін экспортқа шығаратын компанияларға мемлекеттік қолдау көрсетудің тиімділігін барынша арттыру керек.

Мен, ең алдымен, орта бизнес туралы айтып отырмын.

Бізде кәсіпкерлердің осы тобына арналған нақты мемлекеттік қолдау шаралары жоқ. Бұл, әсіресе, өнімді сату ісіне қатысты.

Үкіметке мемлекеттік индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы аясында өнімділігі жоғары орта бизнеске қолдау көрсетудің кешенді шараларын әзірлеуді тапсырамын. Соның ішінде салықтық, қаржылық, әкімшілік ынталандыру мәселелері көзделуі тиіс.

Шетелден тікелей инвестиция тарту жұмыстарын барынша жандандыру қажет. Онсыз алдағы уақытта экономикалық өсім резерві шектеулі болады. Бұл – атқарушы билік басымдық беруі тиіс міндеттердің бірі.

Қазақстанның 2025 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары аясында әрбір сала мен өңір үшін нақты мақсатты көрсеткіштер белгіленген.

Мемлекеттік органдар, әсіресе, өңір әкімдері сол көрсеткіштерге қол жеткізуге тікелей жауапты болады.

Қазақстан цифрлық экономиканы дамытуды көздеп отыр.

Осыған орай көп жұмыс атқаруымыз керек.

Біздің міндетіміз – ақпараттық коммуникациялық инфрақұрылымның даму деңгейі бойынша өңірдегі көшбасшылықты нығайту.

Үкімет заңнаманы 5G, «Ақылды қалалар», «Үлкен деректер», блокчейн, цифрлық активтер, жаңа цифрлық қаржы құралдары сияқты тың технологиялық құбылыстарға бейімдеу қажет.

Қазақстан технологиялық серіктестік орнату, мәлімет орталықтарын құру және орналастыру, мәліметтер транзитін дамыту, цифрлық қызметтердің жаһандық нарығына қатысу үшін ашық юрисдикция ретінде өзіндік брендке айналуы тиіс.

Үкімет «Астана» халықаралық қаржы орталығының қызметіне қолдау көрсете беруі керек. Бұл құрылым, шын мәнінде, конституциялық мәртебеге ие болды. Халықаралық қаржы орталығының Назарбаев Университетімен бірлесіп, заманауи цифрлық технологияларды дамыту алаңы айналуына толық мүмкіндігі бар.

Бесінші. Дамыған агроөнеркәсіп кешені.

Ауыл шаруашылығы – біздің негізгі ресурсымыз, бірақ оның әлеуеті толық пайдаланылмай отыр.

Ел ішінде ғана емес, шетелде де сұранысқа ие органикалық және экологиялық таза өнім өндіру үшін зор мүмкіндіктер бар.

Біз суармалы жер көлемін кезең-кезеңмен 2030 жылға қарай 3 миллион гектарға дейін ұлғайтуымыз керек.

Бұл ауыл шаруашылығы өнімінің көлемін 4,5 есе арттыруға мүмкіндік береді.

Сауда және интеграция, ауыл шаруашылығы министрліктері фермерлерге өз өнімін сыртқа шығарып сату үшін барынша қолдау көрсетуі тиіс.

Осыған орай Үкіметке тиісті тапсырма берілді. Бұл – маңызды міндет.

Ауыл шаруашылығы өнімін экспорттау ісінде шикізатқа негізделуден бас тарту керек.

Өнім өңдейтін кәсіпорындар әлеуетінің 40 пайызы ғана пайдаланылып отырғанына қарамастан, оның көлемі 70 пайызға жетті.

Ауыл шаруашылығына шетелден инвесторлар тарту – маңызды міндет. Келіссөздер жүргізіліп жатыр. Үкімет нақты нәтижеге қол жеткізуі керек.

Жұртшылықты толғандырып жүрген жер мәселесіне арнайы тоқталғым келеді.

Мемлекет басшысы ретінде тағы да мәлімдеймін: жеріміз шетелдіктерге сатылмайды. Оған жол берілмейді.

Бұл мәселе бойынша қауесет таратуды доғару керек. Бірақ жерді тиімді пайдалануды қамтамасыз ету – біздің міндетіміз.

Жер ресурстарын тиімсіз пайдалану мәселесі өте өзекті болып отыр.

Жерге салынатын тікелей салықтар деңгейінің төмендігі жағдайды күрделендіре түсті.

Мемлекеттен жерді тегін жалға алу құқығына ие болғандардың көпшілігі жерді игермей, босқа ұстап отыр.

Елімізде «шөп қорыған иттің» кебін киген «латифундистер» көбейіп кетті.

Пайдаланылмай жатқан ауыл шаруашылығы жерлерін қайтарып алатын кез келді. Жер – біздің ортақ байлығымыз және оны кім игерсе, соған тиесілі болуы тиіс.

Үкімет пен Парламент осы түйткілді реттеудің тиімді жолдарын ұсынуы керек.

Бұл – өте маңызды мәселе. Мұны шешпей, отандық агроөнеркәсіп кешенінің сапалы дамуы мүмкін емес.

Бүгінде ет өндірісін ұлғайту мәселесі аналық мал басының проблемасына тіреліп тұрған жоқ, керісінше фермерлерге жем-шөп дайындайтын жерлердің жетіспеушілігіне байланысты болып отыр.

Жем-шөппен қамтамасыз ету көрсеткіші 60 пайыздан төмен.

Ауыл тұрмысының сапалы болуын қамтамасыз етпей, ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыру мүмкін емес.

Біз Елбасының «Ауыл – Ел Бесігі» арнайы жобасын жүзеге асыруды жалғастырамыз.

Біз шағын елді мекендерді дамытуға қатысты өте күрделі мәселені шешуіміз қажет.

Өңірлік стандарттар әзірленді. Енді оларды үш мыңнан астам негізгі және қанаттас ауылдық елді мекендерге енгізу қажет.

Үкіметке «Ауыл – Ел Бесігі» жобасын жүзеге асыру үшін биыл бөлінген 30 миллиард теңгеге қосымша алдағы үш жыл ішінде 90 миллиард теңге бөлуді тапсырамын.

Бұл қаражат көлік, ауыз су және газбен қамтамасыз ету сияқты инфрақұрылымдық мәселелерді шешумен қатар, мектеп, аурухана, спорт алаңдарын салуға және жөндеуге жұмсалады.

Қаржының жұмсалуы барлық мемлекеттік органдардың қатаң бақылауында болуы тиіс.

Алтыншы. Әділетті салық салу жүйесі және тиімді қаржылық реттеу.

Жалпы ішкі өнім мен халық табысының артуына қарамастан, қоғамдағы мүліктік жіктелу үдерісі сақталып отыр, тіпті күшейіп барады.

Бұл – алаңдатарлық фактор. Сондықтан оған ерекше назар аудару керек.

Ұлттық табыстың әділ бөлінуіне баса мән бере отырып, салық жүйесін жаңғырту қажет деп санаймын.

Үкімет әлеуметтік төлемдер көлемінің артып келе жатқанына да назар аударуы тиіс.

Бір жағынан, бұл алымдар әлеуметтік және зейнетақы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Бірақ, жұмыс берушілер жұмыс орындарын ашуға және еңбекақыны артыруға мүдделі болмай қала ма деген қауіп бар.

Көлеңкелі бизнес белең алады.

Сондықтан Үкіметке 5 пайыздық қосымша зейнетақы төлемін енгізу мәселесін 2023 жылға дейін шегеруді тапсырамын. Кейін бұл мәселеге қайта ораламыз.

Осы уақыт ішінде Үкімет, бизнес өкілдері мен сарапшылар мәселені шешудің жолдарын қарастырып, болашақ зейнеткерлердің де, жұмыс берушілердің де мүдделерін ескере отырып, ортақ шешімге келуі тиіс.

Үкімет Салық кодексінде қарастырылмаған барлық төлемдерге тыйым салуы қажет. Бұл, шын мәнісінде, қосымша салықтар.

Қазіргі салық жүйесінің сапасын арттыру – өз алдына бөлек мәселе.

Мұндай жағдай компанияларды өз инвестициясын адами капиталға, еңбек өнімділігін арттыруға, техникалық тұрғыдан қайта жабдықтауға, экспортқа салуға ынталандыруы тиіс.

Қолма-қол ақшасыз төлеу жүйесін жаппай енгізу керек. Бұл үшін тежеуші фактордың бірі саналатын банктердің жоғары үстеме алымын жою қажет. Сондай-ақ, тиісті реттеу ережелеріне сәйкес банктік емес төлем жүйесін белсенді дамыту керек. Бұл сегмент қарапайым әрі тартымды болғанымен, ақша жымқырудың және елімізден капитал шығарудың көзіне айналмауы тиіс.

Ұлттық банк осы салаға нақты бақылау орнатуы қажет.

Келесі мәселе. Шикізаттық емес өнімнің экспортына қолдау көрсету үшін қосымша құн салығын қайтарудың қарапайым әрі жылдам тәртібін қолдану мәселесін қарастыру керек.

Экономикамыздың өте түйткілді мәселелерінің бірі – кредит беру көлемінің жеткіліксіздігі. Соңғы бес жыл ішінде заңды тұлғаларға, сондай-ақ шағын және орта бизнеске берілген кредиттің жалпы көлемі 13 пайыздан аса қысқарған.

Екінші деңгейдегі банктер қарыз алушылар ішінде сенімділерінің аз екенін сылтауратып, кредит қаражатының құнын шамадан тыс арттырып жібереді.

Әрине, қарыз алушылардың сапасына қатысты мәселе бар. Бірақ, жауапкершілікті басқаға артып, тек қана жеңілдің астымен жүруге болмайды.

Мен бұл мәселеге қатысты Үкімет пен Ұлттық банк үйлесімді әрі тиімді жұмыс жүргізеді деп ойлаймын.

Тағы бір мәселе – халықтың, әсіресе әлеуметтік тұрғыдан әлсіз топтардың тым көп несие алуы. Мұның өзі шұғыл шаралар қабылдауға алып келді. Сіздер бұл жөнінде білесіздер.

Бұл мәселе әлеуметтік және саяси түйткілдерге ұласты.

Сондықтан, Үкімет пен Ұлттық банкке екі ай ішінде мұндай жағдайдың қайталанбауына кепілдік беретін тетіктерді енгізу үшін дайындық жүргізуді тапсырамын.

Ақша-кредит саясаты тиімділігінің жеткіліксіздігі еліміздің экономикалық дамуын тежейтін себептің бірі болып отыр.

Екінші деңгейдегі банктердің бизнеске кредит беру ісінің қолайлы әрі ұзақ мерзімді болуын қамтамасыз ету керек.

Жыл соңына дейін Ұлттық банк екінші деңгейдегі банктердің активтерінің сапасына тәуелсіз бағалау жүргізу жұмысын аяқтауы қажет.

Жетінші. Ұлттық қорды тиімді пайдалану мәселесі.

Ұлттық қор қаражатының ағымдағы мәселелерді шешуге жұмсалуын қысқарту қажет.

Бұл – келешек ұрпақтың қаржысы.

Ұлттық қордың трансферттері бәсекеге қабілетті экономиканы қалыптастыруға бағытталған бағдарламаларды және жобаларды жүзеге асыру үшін ғана бөлінуі керек.

Кепілдендірілген трансферт көлемі 2022 жылдан бастап бірте-бірте 2 триллион теңгеге дейін азаюы тиіс.

Қор қаржысын пайдаланудың анағұрлым тиімді инвестициялық саясатын жүргізген жөн.

Үкіметке Ұлттық Банкпен бірлесіп, жыл соңына дейін Ұлттық қордың қаржысына иелік етуді жетілдіру үшін нақты ұсыныстар әзірлеуді тапсырамын.

Сегізінші. Еңбекақы төлеу деңгейін арттыру.

Кен өндіру саласындағы ірі кәсіпорындардың табысы артқанмен азаматтарымыздың жалақысы айтарлықтай өспегенін көріп отырмыз.

Халықтың әлеуметтік жағдайы туралы айтылып отырғандықтан, Үкімет бұл мәселеде табандылық танытуы керек.

Үкіметке еңбекақы төлеу қорын арттыру үшін жұмыс берушілерді ынталандыру мәселесін пысықтауды тапсырамын.

ІV. ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҢҒЫРУДЫҢ ЖАҢА КЕЗЕҢІ.

Еліміздің бюджеті екі негізгі мақсатқа бағытталуы тиіс – экономиканы дамыту және әлеуметтік мәселелерді шешу.

Әлеуметтік салада мынадай бағыттарға баса мән беру керек.

Бірінші. Білім беру сапасын жақсарту.

Біздің елімізде еңбек ресурстарының балансын есепке алудың тиімді әдістемесі әлі күнге дейін әзірленген жоқ.

Шын мәнінде, мамандар даярлаудың отандық жүйесі нақты еңбек нарығынан тыс қалған.

Жыл сайын 21 мыңға жуық мектеп түлегі кәсіби және жоғары оқу орындарына түсе алмай қалады.

Жастардың бұл тобы жұмыссыздар мен маргиналдардың негізін құрайды. Олар амалының жоқтығынан қылмыстық және экстремистік ағымдардың ықпалына түсуде.

Біз оқушылардың қабілетін айқындап, кәсіби бағыт-бағдар беру саясатына көшуіміз қажет.

Бұл саясат орта білім берудің ұлттық стандартының негізі болуы тиіс.

Экономикамызда техника саласының мамандарына сұраныс өте жоғары, бірақ мүмкіндіктер аз. Кәсіпорындар тиісті мамандарды шетелден шақыруға мәжбүр. Осындай келеңсіз жағдайды жедел түзетуіміз керек.

Қала мен ауыл мектептері арасындағы орта білім сапасы алшақтап барады.

Негізгі мәселе – ауылдық жерлердегі білікті педагог кадрлардың тапшылығы.

Сондықтан, «Дипломмен – ауылға» бағдарламасының аясын кеңейтіп, жұмысты жаңа деңгейде жалғастыруымыз қажет. Үкіметке келесі жылдан бастап осы бағдарламаны қаржыландыруды
20 миллиард теңгеге жеткізуді тапсырамын.

Дарынды ауыл жастарын іріктеп, отандық және шетелдік жоғары оқу орындарына дайындау керек.

Аз қамтылған және көп балалы отбасыларды қолдау үшін Үкіметке Дарынды баланың қабілетін дамытудың жол картасын әзірлеуді тапсырамын.

Үкімет пен әкімдер осындай балалардың үйірмелер мен орталықтарға, жазғы лагерьлерге баруы үшін мүмкіндік жасауы керек.

Енді жоғары білімнің сапасына жеке тоқталғым келеді.

Өз түлектерін жұмыспен қамту жағынан еліміздегі жоғары оқу орындарының жартысы ғана 60 пайыздық деңгейге қол жеткізіп отыр.

Сондықтан олардың санын қысқарту мәселесін қарау керек.

Терең білім берудің орнына диплом сатумен айналысқан университеттеріміз бар екені де жасырын емес.

Бірінші кезекте соларға тыйым салу арқылы біз оқу орындарындағы білім беру сапасын арттыруға күш саламыз.

Білім саласына қатысты тағы бір мәселе – қаржыландырудың біркелкі болмауы және өңірлік басқарудың қазіргі жүйесінің тиімсіздігі.

Білім бөлімдерін басқару және бюджет қаржысын әкімшілендіру функцияларын аудандық деңгейден облыстық деңгейге беру керек.

Білім берудің барлық деңгейінде дербес қаржыландыру тәртібін енгізу қажет.

Тағы бір өзекті мәселе. Бұл – оқулық сапасының төмендігі.

Оқушыларды сапалы оқулықтармен қамтамасыз ету ­– тиісті министрліктің тікелей міндеті.

Мұғалімдер мен оқытушылардың әлеуметтік жағдайын жақсартпасақ, бұл шаралар жүзеге аса қоймайды.

Сондықтан, мен Тамыз конференциясында алдағы төрт жыл ішінде мұғалімдердің еңбек ақысын екі есе арттыруды тапсырдым. Бұл – келесі жылдан бастап ұстаздардың жалақысы 25 пайызға өседі деген сөз.

Ғылым саласындағы ахуал ерекше назар аударуды талап етеді. Біз ғылымсыз еліміздің дамуын қамтамасыз ете алмаймыз.

Отандық ғылым жүйесі қаншалықты сапалы әрі тиімді? Бұл – басқа мәселе.

Үкімет аталған мәселені ғылыми зерттеулердің деңгейін көтеру және оларды тәжірибеде қолдану тұрғысынан қарастырғаны жөн.

Екінші. Отбасы және бала институтын қолдау, инклюзивті қоғам құру.

Бала құқығын қорғау және тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл мәселесіне басымдық беруіміз қажет.

Жасөспірімдер арасында көбейіп кеткен суицид мәселесімен мақсатты түрде айналысу керек.

Біз зорлық-зомбылықтан зардап шеккен балалар мен олардың отбасын қорғау жөнінде толыққанды бағдарлама әзірлеуіміз қажет.

Қамқорлығында мүмкіндігі шектеулі балалары бар отбасыларға ерекше көңіл бөлінуі тиіс. Тек ресми статистика бойынша 80 мыңнан астам бала мүгедектігіне байланысты есепте тұр.

Үкімет БЦП диагнозы бар балаларға медициналық және әлеуметтік қолдау көрсетуді жақсарту үшін шаралар қабылдауы керек.

Балаларға қолжетімді болуы үшін шағын және орташа оңалту орталықтарының желісін кеңейту қажет.

Біз ерекше қажеттіліктері бар адамдар үшін бірдей мүмкіндік жасауға міндеттіміз.

Мен бұл туралы өзімнің сайлау алдындағы бағдарламамда айттым. Үкіметке енді осы мақсатқа үш жыл ішінде кем дегенде 58 миллиард теңге бөлуді тапсырамын.

Халықтың денсаулығын жақсарту мәселесі айрықша назар аударуды талап етеді.

Барлық жастағы ел азаматтары арасында бұқаралық спортты дамыту маңызды.

Спорт инфрақұрылымының балалар үшін барынша қолжетімді болуын қамтамасыз ету керек.

Бұқаралық дене шынықтыруды өркендету ісі жаңа чемпиондар шыңына шығатын пирамидаға айналуы тиіс. Бұл салауатты әрі белсенді жастардың, түптеп келгенде, қуатты ұлттың негізін қалыптастарды.

Осы бағдарды заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз ету, сондай-ақ Бұқаралық спортты дамыту жөніндегі кешенді жоспар қабылдау қажет.

2020 жыл «Волонтер жылы» деп жарияланды. Еріктілер қызметіне азаматтардың, әсіресе жастардың, студенттер мен оқушылардың қатысу аясын кеңейту, олардың бойында белсенді өмірлік ұстанымдарға қатысты дағды қалыптастыру – маңызды міндет.

Бұл – азаматтық қоғамды нығайту жөніндегі жұмысымыздың маңызды құрамдас бөлігі.

Үшінші. Медициналық қызмет көрсетудің сапасы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету.

Бұл жерде халықтың денсаулығына байланысты, әсіресе, ана мен сәби өліміне қатысты көрсеткіштердің өңірлік теңгерімсіздігі айқын көрінеді.

Дегенмен, бұл көрсеткіш төмендеп келеді. Бірақ әлі де жоғары, сондай-ақ дамыған елдердің деңгейінен айтарлықтай көп.

Үкімет әр өңір бойынша медицинадағы нақты дерттер топтамасы жөнінде басымдықтар тізімін жасап, соның негізінде бюджеттен қаржы бөлуі қажет.

2020 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстанда міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі іске қосылады.

Әрқайсысыңызға мына нәрсені айтқым келеді: мемлекет тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемін сақтайды. Оны қаржыландыруға алдағы үш жыл ішінде 2,8 триллионнан астам теңге бөлінеді.

Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандырудың жүзеге асырылуы медициналық қызмет көрсетудің сапасы мен қолжетімділігін жақсартуға бағытталған.

Үшжылдық бюджет аясында денсаулық сақтау жүйесін дамытуға қосымша 2,3 триллионнан астам теңге бөлінеді.

Үкімет әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінің беделіне тағы да нұқсан келтірмеу үшін оны жүзеге асыру мәселесіне зор жауапкершілікпен қарауы қажет.

Біздің қателесуге құқымыз жоқ.

Төртінші. Мәдениет қызметкерлерін қолдау.

Біз мәдениет саласында жұмыс істейтін азаматтарға жеткілікті түрде көңіл бөлмей отырмыз.

Бұл – ең алдымен, кітапхана, музей, театр қызметкерлеріне қатысты мәселе.

Олардың еңбекақысы соңғы жылдары мүлде көбейген жоқ.

Соның салдарынан мәдениет қызметкерлері, әсіресе жас мамандар жеңілдігі бар тұрғын үй бағдарламаларына қатыса алмайды.

Мұндай ахуал осы кәсіптің беделін түсіріп, лайықты кадрлардың тапшылығы айқын сезілуде.

Келесі жылдан бастап Үкімет мәдениет қызметкерлерінің еңбекақысын көбейтуі тиіс.

Сондай-ақ, білім беру және денсаулық сақтау салаларындағы міндетті әлеуметтік жеңілдіктер мәдениет саласының өкілдеріне де берілуі керек.

Бесінші. Әлеуметтік көмек көрсету жүйесін одан әрі дамыту.

Мемлекет мұқтаж жандарға көмек көрсету үшін барлық қажетті шараларды қабылдауда.

Алайда, бірқатар шешімдер жан-жақты сарапталмай қабылданды.

Нәтижесінде бұл патерналистік пиғылдың айтарлықтай артуына әкеп соқтырды. Соңғы 5 жылда Қазақстанда атаулы әлеуметтік көмек алатындар саны 77 мыңнан 1,4 миллионнан астам адамға артқан.

Әлеуметтік көмекке бюджеттен бөлінетін қаражат көлемі 2017 жылдан бері 17 есе көбейді және одан да арта түсті.

Басқаша айтқанда, жұмыс істегісі келмейтін адамдар немесе әлеуметтік көмек алу үшін өздерінің табысын жасыратындар көбейді. Жағдайы бар отбасылардың әлеуметтік көмек алатыны туралы деректер бұған дейін бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған болатын.

Тағы да атап өтемін. Конституция бойынша біздің еліміз – әлеуметтік мемлекет. Сондықтан мемлекетіміз азаматтар алдындағы міндеттерін орындауы тиіс.

Үкімет өз жұмысында осы қағидатты басшылыққа алуға міндетті. Ал, резервтерді тиімсіз шығындарды азайту және табысты арттыру есебінен қалыптастыру қажет.

Мұндай резервтердің бар екені сөзсіз. Қаржы министрлігі табысты арттыру үшін жұмыс жүргізуде. Алайда, қосымша күш жұмсау керек. Мәселен, кеден ісіне қатысты.

Елбасы «Nur Otan» партиясы Саяси кеңесінің отырысында мемлекеттік сатып алулар үдерісін ретке келтіру мәселесіне ерекше мән берді. Қаржы министрлігі мемлекеттік сатып алуды оңтайландырумен айналысып жатыр, бірақ заңнамалық сипаттағы шаралар қажет.

Мемлекеттік сатып алудың әлеуеті зор (кейбір есептеулер бойынша, жылына 400 миллиард теңгеге дейін жетеді). Бұл қаржыны өзекті әлеуметтік мәселелерді шешуге жұмсауға болады.

2018 жылы мемлекеттік сатып алу көлемі 4,4 триллион теңгені құрады, соның 3,3 триллион теңгесі немесе 75 пайызы бәсекеден тыс тәсілмен бір көзден алу арқылы жұмсалған.

Шенеуніктер мен түрлі делдалдарды пайдаға кенелтіп отырған бұл табыс көзін жабатын кез келді.

Атаулы әлеуметтік көмекке қайта оралайық. Үкімет оны бөлу тәртібін реттеуі керек. Бұл жүйе ашық әрі әділетті болып, адамдарды бейқамдыққа емес, еңбек етуге ынталандыруы тиіс. Көмек, негізінен, жұмыс істейтіндерге берілуі тиіс.

Сонымен бірге, аз қамтылған отбасылардың балаларына қамқорлық көрсету керек. Олар үшін кепілдендірілген әлеуметтік көмекті енгізу қажет. Бұл дегеніміз – мектеп жасына дейінгі балаларға үнемі қолдау көрсету, барлық оқушыға тегін ыстық тамақ беру, оларды оқу құралдарымен және мектеп формасымен қамтамасыз ету, медициналық, соның ішінде стоматологиялық көмек алу және қоғамдық көліктерде жүру шығындарын өтеу.

Осыған қатысты шешімдердің барлығы 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енуі тиіс.

Үкімет «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп бір ай ішінде көп балалы аналарды микро- және шағын бизнеске жұмылдыратын, соның ішінде үй жағдайында кәсіппен айналысатындарды да қамтитын арнайы бағдарлама әзірлеуі қажет.

Алтыншы. Еліміздің зейнетақы жүйесін дамыту саласына ерекше тоқталғым келеді. Мұнда да қордаланып қалған мәселелер жеткілікті.

Қазіргі кезде зейнетақы жинағының жетіспеушілігі онша сезілмейді. Алайда, 10 жылдан кейін жағдай өзгеруі мүмкін. Жұмыс істеп, зейнетақы қорын толықтырып жатқан азаматтар саны азаяды. Ал, зейнеткерлер саны арта түседі.

Бұл ретте, зейнетақы активінен түсетін инвестициялық табыс пен жинақ деңгейі төмен болып қала бермек.

Сондықтан Үкімет Ұлттық банкпен бірлесіп, зейнетақы жүйесінің тиімділігін арттыру үшін нақты жұмыс жүргізуі керек.

Қазір жұмыс істеп жүрген адам өзінің зейнетақы жинағын тек зейнетке шыққаннан соң ғана пайдалана алады.

Бірақ олардың бұл қаражатты зейнетке шыққанға дейін пайдаланғысы келетіні түсінікті жағдай.

Жұмыс істейтін азаматтар өздерінің зейнетақы жинағының бір бөлігін белгілі бір мақсатқа, соның ішінде баспана сатып алуға немесе білім алу үшін пайдалану мәселесін жыл соңына дейін пысықтауды Үкіметке тапсырамын.

Шығындарды оңтайландыру және активтерді инвестициялық басқару сапасын жақсарту мақсатымен Үкіметке ортақ әлеуметтік қор құру және бірыңғай әлеуметтік төлем енгізу арқылы әлеуметтік қамсыздандырудың бюджеттен тыс жүйесін жұмылдыру мәселесін пысықтауды тапсырамын.

V. ҚУАТТЫ ӨҢІРЛЕР – ҚУАТТЫ ЕЛ.

Бұл бағытта мынадай міндеттерге баса мән беру керек.

Бірінші. Жергілікті билік органдары жұмысының тиімділігін арттыру.

Жергілікті билік тұрғындар үшін әрдайым ашық болуы тиіс. Бұл аксиома әлі де бүгінгі күннің шындығына айналмай отыр.

Пилоттық жоба ретінде тұрғындар тарапынан жергілікті билік жұмысының тиімділігін бағалау жүйесін енгізу қажет деп санаймын.

Мысалы, егер сауалнама немесе онлайн-дауыс беру нәтижесінде тұрғындардың 30 пайызынан астамы қала немесе ауыл әкімінің жұмысын тиімсіз деп есептесе, бұл Президент Әкімшілігінің арнайы комиссия құрып, туындаған мәселені зерттеуіне және тиісті ұсыным енгізуіне негіз бола алады.

Екінші. Бюджетаралық қатынастар жүйесін реформалау.

Бюджетаралық қатынастардың қазіргі жүйесі түрлі деңгейдегі әкімдіктерді жергілікті дамудың негізгі көздерін, яғни шағын және орта бизнесті өркендетуге ынталандыра алмай отырғаны анық. Өңірлер қосымша табыс көзін іздестіруге құлықсыз.

Келесі жылдан бастап шағын және орта бизнестен түсетін қосымша салық түсімдері өңірлердің құзыретіне берілетін болады.

Бірақ бұл да жеткіліксіз. Бюджет үдерісінің барлық деңгейде ұйымдастырылуын қайта қарастыру қажеттігі туындап отыр. Жергілікті бюджетті қалыптастыруға халықтың белсене атсалысуы бұл істе үлкен рөл атқаруы тиіс.

Аудандық, қалалық және ауылдық деңгейдегі билік жергілікті маңызы бар міндеттерді шешу барысында экономикалық тұрғыдан мейлінше дербес болуы тиіс. Олардың құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі заңнамалық актілерде нақты белгіленуі керек.

Үшінші. Басқарылатын урбанизация және бірыңғай тұрғын үй саясаты.

Бұған дейін қабылданған «Қазақстан Республикасы астанасының мәртебесі туралы» және «Алматы қаласының ерекше мәртебесі туралы» заңдар өзінің тиімділігін көрсетті. Бірақ, бүгінде бұл заңдарды жетілдіру қажет.

Ең ірі үш қала әкімдіктерінің құзыретін, соның ішінде қала құрылысы саясаты, көлік инфрақұрылымы, қала сәулетін қалыптастыру саласындағы құзыреттерін кеңейту керек.

Республикалық маңызы бар қалалардағы халық санының көптігі қазіргі кезде мақтанарлық жағдай емес, керісінше тұрғындардың әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктерін толық қамтамасыз ету тұрғысынан алаңдаушылыққа негіз болып отыр.

Ірі қалалардың тұрғындары көбейіп келе жатқаны байқалады. Сонымен қатар, жаңа тұрғындарға қолайлы жағдай жасалған Павлодар және Петропавл сынды қалаларда адамдар мен еңбек ресурстарының тапшылығы бар.

Үкімет көші-қон үдерісін басқару үшін пәрменді шаралар қабылдауы тиіс.

Мен сайлау алдындағы бағдарламамда бірыңғай тұрғын үй саясатын әзірлеу қажеттігін айтқан болатынмын.

Негізгі қағидат – тұрғындар, әсіресе, әлеуметтік тұрғыдан әлсіз топтар үшін баспананың қолжетімділігін арттыру.

Үкімет жүйесіз бағдарламалар қабылдау тәжірибесін тоқтатып, тұрғын үй саясатын жетілдірудің бірыңғай моделін әзірлеуі қажет.

Мәселен, бастапқыда әлеуметтік мүддеге орайластырылған «7-20-25» бағдарламасы аясында қарыз алушының отбасылық табысы орташа есеппен айына 320 мың теңгені құрауы тиіс. Табысы аз адамдар бұған қатыса алмай отыр.

Сондықтан биыл Елбасының бастамасы бойынша 2 пайыздық жеңілдетілген мөлшерлемемен, пайыздық алғашқы жарнасы 10 пайыз болатын жаңа «Бақытты Отбасы» бағдарламасы іске қосылды. Бұл – өте тиімді жеңілдік.

Жыл соңына дейін бұл бағдарлама бойынша кем дегенде 6 мың отбасы баспанамен қамтамасыз етіледі. Бірінші кезекте, көпбалалы және мүгедек балалар тәрбиелеп отырған отбасылар қамтылатын болады. 2020 жылдан бастап жыл сайын осындай 10 мың отбасы баспанамен қамтылады.

Үкімет бағдарламаға қатысуға арналған айқын критерийлер белгілеп, оны қатаң әкімшілендіруді қамтамасыз етуі керек. Шын мәнінде көмекке мұқтаж жандарға ғана қолдау көрсетілуі тиіс.

Менің Үкіметке тапсырмам – кезекте тұрған аз қамтылған көп балалы отбасыларға баспана беру мәселесін үш жыл ішінде шешу керек. Бүгінде олардың саны 30 мыңға жуық.

Баспана сатып алуға жағдайы жоқ азаматтарға әлеуметтік жалға алу тәртібімен қоныстану үшін мүмкіндік беру қажет.

Мемлекет 2022 жылға қарай осы мақсаттарға сәйкес 240 миллиард теңгеден астам қаражат бөледі.

Жеке бизнесті осы жұмыстарға тарту үшін жаңа шаралар қабылдап, мемлекет-жекеменшік әріптестік тетіктерін жұмылдырған жөн.

Азаматтар әкімдік беретін әлеуметтік пәтерлерге кезекке тұру және оның жылжу үдерісінің ашық болмай отырғанына наразы.

Үкімет жыл соңына дейін жалдамалы пәтерлерге, сондай-ақ «Бақытты отбасы» бағдарламасы бойынша жеңілдетілген баспана заемын алуға кезекте тұрғандарды есепке алудың ұлттық бірыңғай жүйесін құруы керек.

Коммуналдық желілердің тозуы 65 пайыздан 57 пайызға төмендегеніне қарамастан, бұл көрсеткіш жоғары болып отыр.

Бұдан бөлек, көп пәтерлі 78 мың үйдің 18 мыңнан астамы жөндеуді қажет етеді.

Өңірлерге тұрғын үй қорын жаңғырту және жөндеу үшін екі жыл ішінде бюджеттік несие түрінде 30 миллиард теңгеден астам қаражат бөлу керек.

Үкіметке осы тетікті енгізу мүмкіндігін қарастырып, қаражаттың тиімді игерілуін қатаң бақылауға алуды тапсырамын.

2022 жылға қарай өңірлерді дамыту бюджеті 800 миллиард теңгеден асып кетеді.

Әкімдерге жергілікті мәслихаттармен бірігіп, осы қаражаттың жартысын тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын жаңғырту ісін бірлесе қаржыландыруға және өңір тұрғындарының өзекті әлеуметтік мәселелерін шешуге бағыттауды қамтамасыз етуді тапсырамын.

Төртінші. Инфрақұрылымды дамыту.

Еліміздің әр аймағының тұрғындарының таза ауыз суға, табиғи газға, көлік инфрақұрылымына қол жеткізу деңгейі біркелкі емес екені белгілі.

Осы теңсіздікті жою үшін жұмысты жандандыру қажет.

Елбасының тапсырмасы бойынша «Сарыарқа» газ құбырының магистралды желісінің бірінші кезектегі құрылысы аяқталып келеді.

Келесі жылы Нұр-Сұлтан қаласында және Қарағанды, содан соң Ақмола мен Солтүстік Қазақстан облыстарында тарату желілерін салу жұмыстары басталады.

Мемлекет осы мақсатқа сәйкес 56 миллиард теңге бөліп отыр. Нәтижесінде 2,7 миллионнан астам адам табиғи газбен қамтамасыз етілетін болады.

Алдағы үш жыл ішінде тұрғындарды таза ауыз сумен және су жеткізумен қамтамасыз етуге шамамен 250 миллиард теңге бөлінеді.

Атқарушы билік органдары «Нұрлы жол» бағдарламасын толық және сапалы іске асыруға баса мән беруі керек.

Бұл – стратегиялық жоба. Соның арқасында бүкіл көлік инфрақұрылымы жаңғыртылады.

Осы мақсатқа орай, мемлекет 2022 жылға дейін 1,2 триллион теңгеден астам инвестиция салады.

Үкімет бұған дейін де көп қаражат бөлген болатын, бірақ оның көбі құмға сіңген судай жоқ болып кетті. Ашығын айтсақ, шенеуніктердің қалтасына кетті, ал таза су, жол және басқа да инфрақұрылымның жағдайы әлі де сол күйінде.

Бұл жолы Үкімет пен Парламент Есеп комитетімен бірлесіп, бюджет қаражатын толығымен тиімді пайдалануды қамтамасыз етуі тиіс.

Үкімет экологияны жақсарту, жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды кеңейту, қоршаған ортаны сақтау ісін дәріптеу жұмыстарын жандандыруы керек. Осы орайда «Бірге – Таза Қазақстан» науқаны – қолдауға тұрарлық жоба. Бұл жұмысты жалғастыру керек.

Парламент Экологиялық кодекстің жаңа редакциясын талқылап, қабылдауы қажет.

Жалпы, Үкімет алдағы кезеңде жұмыстың тиімділігін арттыруы тиіс. Халық нақты нәтиже күтіп отыр.

Құрметті отандастар!

Біз елімізді реформалаудың жаңа кезеңіне қадам бастық. Осы маңызды міндеттерді сапалы орындауымыз керек.

Еліміздің әрбір тұрғыны оң өзгерісті сезінуі тиіс.

Мен мемлекеттік органдардан жұмысты жедел атқарып, нақты нәтижеге қол жеткізуді талап етемін.

Реформаны тек реформа үшін жүргізуге жол берілмейді.

Әрбір министрде және әкімде нәтижелі жұмыстың негізгі көрсеткіштерінің тізімі болуы тиіс.

Сол арқылы олардың нақты мақсатқа қол жеткізу деңгейі анықталады.

Үкімет мүшелеріне, мемлекеттік органдар мен өңірлердің, мемлекеттік компаниялардың және мекемелердің басшыларына тиісті реформаның жүзеге асырылуы үшін дербес жауапкершілік жүктеледі.

Осыған байланысты, жақында тиісті Жарлыққа қол қойдым. Бұл Жарлықтың аясында елдегі ахуал, соның ішінде аймақтардағы халықтың жағдайы сауалнама негізінде нақты бағаланатын болады.

Үкіметтің әлеуметтік және экономикалық саясатқа жауапты құрылымдары қоғамның қажеттіліктеріне сәйкес алдын-ала нақты жұмыс жүргізуі қажет. Бұл үшін бақылау, талдау және болжау жүйесін неғұрлым күшейту керек.

Сондықтан депутаттарымыздың өтінішіне орай Парламент жанынан Заңнаманы зерделеу және сараптау институтын құру жөнінде тапсырма беремін.

Аталған құрылым заңдарымыздың сапасын арттыруға ықпал етуі тиіс.

Қадірлі қазақстандықтар!

Халқымызды толғандыратын барлық мәселелер бізге белгілі.

Осыған орай, ахуалды жақсарту үшін іс-қимыл жоспары әзірленіп жатыр.

Бізге зор жауапкершілік жүктеліп отыр.

Мен ел тағдырына жаны ашитын әрбір азаматқа зор сенім артамын.

Қазақстан – ортақ шаңырағымыз!

Мен бәріңізді мерейлі мекенімізді өркендетуге үлес қосуға шақырамын!

Сындарлы қоғамдық диалог – татулық пен тұрақтылық негізі.

Ұлы Абай өзінің алтыншы қара сөзінде «Бірлік – ақылға бірлік» дегенін білесіздер.

Елбасымыздың «Ел бірлігі – ең асыл қасиет» деген қанатты сөзі – біздің айнымас қағидамыз.

Береке мен бірлік, ақыл мен парасат халқымызды үнемі алға бастап келеді.

Бағытымыз – айқын, жолымыз – ашық.

Бәріміз бірге болсақ, еліміз бұдан да зор жетістікке жетеді деп сенемін!

Баршаңызға амандық, табыс тілеймін!

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• 
• 

ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ ӘЛ-АУҚАТЫНЫҢ ӨСУІ: ТАБЫС ПЕН ТҰРМЫС САПАСЫН АРТТЫРУ

Құрметті қазақстандықтар!

Біз тәуелсіздік жылдары көп жұмыс атқардық.

Экономикасы қарқынды дамып келе жатқан заманауи прогрессивті мемлекет құрып, бейбітшілік пен қоғамдық келісімді қамтамасыз еттік.

Сапалы әрі тарихи маңызы зор құрылымдық, конституциялық және саяси реформалар жүргіздік.

Қазақстанның халықаралық беделінің артуына және оның аймақтағы геосаяси рөлінің күшеюіне қол жеткіздік.

Біз өңірлік және жаһандық проблемаларды шешу ісіне зор жауапкершілікпен қарайтын жауапты әрі қалаулы халықаралық серіктес ретінде танылдық.

Қазақстан ТМД және Орталық Азия елдері арасынан «ЭКСПО-2017» халықаралық көрмесін өткізу үшін әлемдік қоғамдастық таңдап алған бірінші мемлекет болды. 

Біз Еуразия өңірінің қаржылық, іскерлік, инновациялық және мәдени орталығы ретінде қалыптасуын қамтамасыз етіп, жаңа елордамыз — Астананы салдық.

Халық саны 18 миллионнан асып, өмір сүру ұзақтығы 72,5 жасқа жетті.

Біз берік экономикалық негіз қалыптастырдық. 

Соңғы 20 жыл ішінде елімізге 300 миллиард АҚШ доллары көлемінде тікелей шетел инвестициясы тартылды.

Экономиканы өркендетудің негізі саналатын шағын және орта бизнес нығайып келеді.

Дүниежүзілік Банктің бизнес жүргізу жеңілдігі рейтингінде Қазақстан 190 елдің ішінде 36-шы орынға көтерілді.

Біз әрдайым сыртқы сын-қатерлерге дер кезінде назар аударып, оларға дайын бола білдік.

Соған байланысты, мен елімізді жаңғырту жөнінде қажетті бағдарламалық бастамалар жасадым.

Олардың жүзеге асырылуы табысты дамуымыздың негізгі факторына айналды. 

Біздің стратегиялық мақсатымыз — 2050 жылға қарай әлемдегі озық дамыған 30 елдің қатарына қосылу.

2014 жылы еліміздің инфрақұрылымын жаңартатын «Нұрлы жол» кешенді бағдарламасын іске асыруды бастадық.

Үш жыл бұрын «100 нақты қадам» — Ұлт жоспарын жарияладық.

Содан кейін еліміздің Үшінші жаңғыруына кірістік.

Оның басты міндеті — Қазақстанның жаһандық бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін экономикалық өсімнің жаңа моделін құру.

Еліміздің орнықты дамуы өмір сүру деңгейін одан әрі арттыруға деген зор сенім ұялатады.

Біз жаңа міндеттерді атқаруға дайынбыз.

Құрметті отандастар!

Соңғы кездері әлемдік саяси және экономикалық трансформация үдерістері күшейе түсті.

Әлем қарқынды түрде өзгеріп келеді.

Мызғымастай көрінген жаһандық қауіпсіздік жүйесінің тұғыры мен халықаралық сауда ережелері бұзылуда.

Жаңа технологиялар, роботтандыру мен автоматтандыру еңбек ресурстарына және адам капиталының сапасына қатысты талаптарды күрделендіруде.

Қаржы жүйелерінің мүлде жаңа архитектурасы түзілуде.

Бұл орайда қор нарықтары кезекті қаржы дағдарысына алып келуі мүмкін жаңа «сабын көбігін» үрлеуде.

Бүгінде жаһандық және жергілікті проблемалар тоғыса түсуде.

Мұндай жағдайда сын-қатерлерге төтеп берудің және мемлекеттің табысқа жетуінің кепілі елдің басты байлығы — адамның даму мәселесі болып отыр. 

Үкімет, әрбір мемлекеттік органның, мемлекеттік компанияның басшысы жұмыс тәсілдерін өзгертуі қажет.

Қазақстандықтардың әл-ауқатының өсуі басты басымдыққа айналуға тиіс. 

Мен лауазымды тұлғаның жеке тиімділігін және қызметке лайықтылығын дәл осы өлшемге сәйкес бағалайтын боламын.

* * *

Қазақстандықтардың әл-ауқаты, ең алдымен, табыстарының тұрақты өсімі мен тұрмыс сапасына байланысты.

І. ХАЛЫҚ ТАБЫСЫНЫҢ ӨСУІ

Адам еңбекқор болып, өз кәсібін жақсы меңгергенде және лайықты жалақы алуға немесе жеке кәсіп ашып, оны дамытуға мүмкіндік болған кезде табыс артады.

Мемлекет пен адамдардың күш біріктіруінің арқасында ғана біз Жалпыға ортақ еңбек қоғамын құра аламыз.

Біріншіден, Үкіметке 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап ең төменгі жалақыны 1,5 есе, яғни 28 мыңнан 42 мыңға дейін өсіруді тапсырамын.

Бұл барлық сала бойынша түрлі меншік нысандарындағы кәсіпорындарда жұмыс істейтін 1 миллион 300 мың адамның еңбекақысын тікелей қамтиды.

Бюджеттік мекемелерде жұмыс істейтін 275 мың қызметкердің еңбекақысы көбейіп, орта есеппен 35 пайызға өседі. 

Осы мақсаттарға 2019-2021 жылдарда республикалық бюджеттен жыл сайын 96 миллиард теңге бөлу керек.

Осыған орай, енді, ең төменгі жалақы ең төменгі күнкөріс шегіне байланысты болмайды. Ең төменгі жалақының жаңа мөлшері бүкіл экономика ауқымындағы еңбекақы өсімінің катализаторына айналады.

Төмен жалақы алатын қызметкерлердің еңбекақысын көтеруге қатысты бұл бастаманы ірі компаниялар қолдайды деп сенемін.

Екіншіден, бизнесті өркендетудің тұрақты көздерін қалыптастырып, жеке инвестицияны ынталандыру және нарық еркіндігін қолдау керек.

Дәл осы бизнес арқылы жаңа жұмыс орындары ашылып, қазақстандықтардың басым бөлігі табыспен қамтамасыз етіледі.

БІРІНШІ. Біз 2010 жылдың өзінде «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасын іске қостық.

Өңірлерге жұмыс сапарым барысында мұның тиімділігіне көз жеткіздім.

Бағдарламаның қолданылу мерзімін 2025 жылға дейін ұзарту керек.

Осы бағдарламаны жүзеге асыру үшін жыл сайын қосымша кемінде 30 миллиард теңге бөлуді қарастыру қажет.

Бұл 3 жыл ішінде қосымша кемінде 22 мың жаңа жұмыс орнын ашуға, 224 миллиард теңге салық түсіруге және 3 триллион теңгенің өнімін өндіруге мүмкіндік береді.

ЕКІНШІ. Экономикада бәсекелестікті дамыту және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы мен табиғи монополиялардың қызметі үшін белгіленетін тарифтер саласында тәртіп орнату мақсатымен батыл шаралар қабылдау керек. 

Коммуналдық қызмет пен табиғи монополияларды реттеу салаларында тарифтің жасалуы және тұтынушылардан жиналған қаржының жұмсалуы әлі күнге дейін ашық емес.

Монополистердің инвестициялық міндеттемелеріне тиімді мониторинг пен бақылау жүргізілмей отыр.

Үкімет 3 ай мерзім ішінде осы мәселемен айналысып, бәсекелестікті қорғау функциясын елеулі түрде күшейте отырып, монополияға қарсы ведомствоның жұмысын реформалауы керек.

Бұл — маңызды мәселе, ол бизнес үшін кететін шығынның артуына, адамдардың нақты табысын азайтуға әкеп соқтырады.

ҮШІНШІ. Бизнесті заңсыз әкімшілік қысымнан және қылмыстық қудалау қаупінен қорғауды арттыра түсу керек.

2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық заңнамасының бұзылуы жөніндегі қылмыстық жауапкершіліктің қолданылу шегін, айыппұлды өсіре отырып, 50 мың айлық есептік көрсеткішке дейін арттыруды тапсырамын.

Сондай-ақ, негізгі міндеті көлеңкелі экономикамен күрес болуға тиіс Қаржы мониторингі комитетіне функцияларын бере отырып, Экономикалық тергеу қызметін қайта құру қажет.

Біз «қолма-қол ақшасыз экономикаға» бет бұруымыз керек.

Мұнда жазалаушы ғана емес, сондай-ақ бизнестің қолма-қол ақшасыз есеп айырысуын қолдау сияқты ынталандырушы құралдарға да сүйенген жөн.

Салық және кеден саласындағы ақпараттық жүйелер интеграциясының аяқталуы әкімшілендірудің ашықтығын арттырады.

Үкімет үш жыл ішінде экономикадағы көлеңкелі айналымды кем дегенде 40 пайызға қысқарту үшін нақты шаралар қабылдауға тиіс.

Бизнес өз жұмысын жаңадан бастау үшін 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап салықтың негізгі сомасы төленген жағдайда, өсім мен айыппұлды алып тастай отырып, шағын және орта бизнес үшін «салық амнистиясын» жүргізуге кірісуді тапсырамын.

ТӨРТІНШІ. Экспортқа бағытталған индустрияландыру мәселесі экономикалық саясаттың негізгі элементі болуға тиіс.

Үкімет өңдеу секторындағы экспорттаушыларға қолдау көрсетуге баса мән беруі қажет.

Біздің сауда саясатымызда селқостық болмауға тиіс.

Оған біздің тауарларымызды өңірлік және әлемдік нарықта ілгерілететін белсенді сипат дарыту керек.

Сонымен бірге, халық тұтынатын тауарлардың ауқымды номенклатурасын игеріп, «қарапайым заттар экономикасын» дамыту үшін кәсіпорындарымызға көмектесу қажет.

Бұл экспорттық әлеуетімізді жүзеге асыру тұрғысынан ғана емес, сондай-ақ ішкі нарықты отандық тауарлармен толтыру үшін де маңызды.

Үкіметке өңдеу өнеркәсібі мен шикізаттық емес экспортты қолдау мақсатымен алдағы 3 жылда қосымша 500 миллиард теңге бөлуді тапсырамын. 

Басымдығы бар жобаларға қолжетімді несие беру міндетін шешу үшін Ұлттық банкке кемінде 600 миллиард теңге көлемінде ұзақ мерзімге қаржы бөлуді тапсырамын.

Үкімет Ұлттық банкпен бірлесіп, осы қаражаттың көзделген мақсатқа жұмсалуын қатаң бақылауды қамтамасыз етуі керек.

Ірі әрі серпінді жобаларды жүзеге асыру үшін шетелдік инвесторлармен бірлесіп инвестиция салу қағидаты бойынша жұмыс істейтін Шикізаттық емес секторға бөлінетін тікелей инвестиция қорын құру мәселесін қарастыру қажет.

Сондай-ақ, көлік-логистика және басқа да қызмет көрсету секторларын ілгерілету жөніндегі жұмыстарды жандандыру керек.

Бай табиғатымыз бен мәдени әлеуетімізді пайдалану үшін сырттан келетін және ішкі туризмді дамытуға ерекше көңіл бөлу қажет. Үкімет қысқа мерзімде салалық мемлекеттік бағдарлама қабылдауға тиіс.

БЕСІНШІ. Агроөнеркәсіп кешенінің әлеуетін толық іске асыру керек.

Негізгі міндет — еңбек өнімділігін және қайта өңделген ауыл шаруашылығы өнімінің экспортын 2022 жылға қарай 2,5 есе көбейту.

Мемлекеттік қолдаудың барлық шараларын елімізге заманауи агротехнологияларды ауқымды түрде тартуға бағыттау қажет.

Біз икемді әрі ыңғайлы стандарттарды енгізу және ауыл шаруашылығы саласындағы беделді шетелдік мамандарды — «ақылды адамдарды» тарту арқылы саланы басқарудың үздік тәжірибесін пайдалануымыз керек.

Ауыл кәсіпкерлеріне шаруашылық жүргізудің жаңа дағдыларын үйрету үшін жаппай оқыту жүйесін қалыптастырған жөн.

Үкіметке алдағы 3 жыл ішінде осы мақсаттарға жыл сайын қосымша кемінде 100 миллиард теңге қарастыруды тапсырамын. 

АЛТЫНШЫ. Инновациялық және сервистік секторларды дамытуға ерекше көңіл бөлген жөн.

Ең алдымен, «болашақтың экономикасының» баламалы энергетика, жаңа материалдар, биомедицина, үлкен деректер, заттар интернеті, жасанды интеллект, блокчейн және басқа да бағыттарын ілгерілетуді қамтамасыз ету қажет.

Еліміздің жаһандық әлемдегі орны мен рөлі келешекте нақ осыларға байланысты болады.

Үкіметке Назарбаев Университетімен бірлесіп, нақты жобаларды анықтай отырып, әрбір бағыт бойынша арнайы бағдарламалар әзірлеуді тапсырамын.

Университет базасында жасанды интеллект технологиясын әзірлеумен айналысатын ғылыми-зерттеу институтын құру сондай жобалардың бірі бола алады.

ЖЕТІНШІ. Нақты экономиканы өркендету үшін қаржы секторының рөлін күшейтіп, ұзақ мерзімді макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету қажет.

Бағаның өсуі, қаржыландыруға қолжетімділік, банктердің орнықтылығы — міне, осы мәселелер көбіне қазір жұрттың қызығушылығын тудырып отыр.

Ұлттық банк Үкіметпен бірлесіп, қаржы секторын және нақты секторларды сауықтыру, инфляцияға қарсы кешенді саясат жүргізу мәселелерін жүйелі түрде шешуді бастауы керек.

Қалыптасқан жағдайда экономиканы, әсіресе, өңдеу секторы мен шағын және орта бизнесті несиелендіруді ұлғайту өте маңызды.

Сондай-ақ, зейнетақы активтері мен әлеуметтік сақтандыру жүйесінің ресурстарын басқару тиімділігін арттырып, баламалы қаржы құралдарын — құнды қағаз нарығы, сақтандыру және басқа да салаларды нақты дамыту керек.

Бизнесті шетел инвестициясымен, капиталға қолжетімділікпен қамтамасыз ету ісінде «Астана» халықаралық қаржы орталығы маңызды рөл атқаруға тиіс.

Біз жеке сотты, қаржы реттеуішін, биржаны арнайы құрдық.

Барлық мемлекеттік органдар мен ұлттық компаниялар осы алаңды белсенді пайдаланып, оның тез қалыптасуына және дамуына атсалысуы керек.

* * *

Аталған шаралардың тиімді жүзеге асырылуы жалақының өсуі мен жаңа жұмыс орындарының ашылуы есебінен қазақстандықтардың табысын арттырады.

Бұл үдерістер әрдайым Үкіметтің басты назарында болуға тиіс.

II. ТҰРМЫС САПАСЫН АРТТЫРУ

Әл-ауқатымыздың екінші бір сипаты — өмір сүру деңгейінің артуы.

Білім берудің, денсаулық сақтау саласының, тұрғын үйдің сапасы мен қолжетімділігі, жайлы және қауіпсіз жағдайда өмір сүру мәселелері әрбір қазақстандық отбасына қатысты.

Осыған орай, Үкімет әлеуметтік секторға, қауіпсіздік пен инфрақұрылымға мән бере отырып, бюджет шығыстарының басымдықтарын қайта қарауға тиіс.

БІРІНШІ. 5 жыл ішінде білім, ғылым, денсаулық сақтау салаларына барлық көздерден жұмсалатын қаражатты ішкі жалпы өнімнің 10 пайызына дейін жеткізу қажет.

Қаржыландыруды халыққа қызмет көрсету сапасын елеулі түрде арттыруды қамтамасыз ететін тиісті реформаларды жүзеге асыру үшін бағыттау керек.

ЕКІНШІ. Мектепке дейінгі білім беру сапасын түбегейлі жақсарту керек.

Ойлау негіздері, ақыл-ой мен шығармашылық қабілеттер, жаңа дағдылар сонау бала кезден қалыптасады.

Білім беру ісінде 4К моделіне: креативтілікті, сыни ойлауды, коммуникативтілікті дамытуға және командада жұмыс істей білуге басты назар аударылуда.

Бұл салада біліктілік талаптарын, оқыту әдісін, тәрбиешілердің және балабақшадағы басқа да қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу жүйесін қайта қарау қажет.

Білім және ғылым министрлігі әкімдіктермен бірлесіп, биыл тиісті «Жол картасын» әзірлеуі керек.

ҮШІНШІ. Орта білім беру жүйесінде негізгі тәсілдер белгіленген, қазіргі кезеңде солардың орындалуына баса назар аударған жөн. 

Назарбаев зияткерлік мектептерінің оқыту жүйесі мен әдістемесі мемлекеттік мектептер үшін бірыңғай стандарт болуға тиіс. Бұл мектеп білімін реформалаудың қорытынды кезеңі болады.

Білім сапасын бағалау жүйесі халықаралық стандарттарға негізделуге тиіс.

Орта мектептердің өзінде балаларды мейлінше сұранысқа ие мамандықтарға бейімдеп, кәсіби диагностика жүргізу маңызды.

Бұл оқытудың жеке бағдарын жасауға және оқушы мен мұғалімнің оқу жүктемесін азайтуға мүмкіндік береді.

Балалар қауіпсіздігінің маңыздылығын ескеріп, бүкіл мектептер мен балабақшаларды бейнебақылау жүйесімен қамтамасыз етуді, мектеп психологтарының жұмысын күшейтуді және басқа да дәйекті шараларды жүзеге асыруды тапсырамын.

Білім алудың қолжетімділігін арттыру мақсатымен оқушыларға орын жетіспейтіні, мектептердің үш ауысымда оқыту және апат жағдайында болу проблемалары мейлінше сезіліп отырған өңірлер үшін Үкіметке 2019-2021 жылдарға арналған бюджеттен қосымша 50 миллиард теңге қарастыруды тапсырамын.

ТӨРТІНШІ. Келесі жылы «Педагог мәртебесі туралы» заңды әзірлеп, қабылдау қажет деп санаймын.

Бұл құжат мұғалімдер мен мектепке дейінгі мекемелер қызметкерлері үшін барлық игілікті қарастырып, жүктемені азайтуға, жөнсіз тексерістер мен міндеттен тыс функциялардан арашалауға тиіс.

БЕСІНШІ. Жоғары білім беру ісінде оқу орындарының маман дайындау сапасына қатысты талаптар күшейтіледі.

Біз гранттардың санын көбейттік, енді жауапкершіліктің кезеңі келді.

Жоғары оқу орнының табыстылығын бағалаудың басты критерийі — оқу бітірген студенттердің жұмыспен қамтылуы, жалақысы жоғары жұмысқа орналасуы.

Жоғары оқу орындарын ірілендіру саясатын жүргізу қажет.

Нарықта жоғары сапалы білім беруді қамтамасыз ететіндері ғана қалуға тиіс. Назарбаев Университетінің тәжірибесіне сүйеніп, үздік шетелдік топ-менеджерлерді жұмысқа тарту арқылы әлемнің жетекші университеттерімен әріптестік орнату маңызды.

Қазіргі білім инфрақұрылымының базасында Назарбаев Университетінің үлгісімен өңірлік жаңа жоғары оқу орнын құру қажет деп санаймын.

АЛТЫНШЫ. Медициналық қызмет сапасы халықтың әлеуметтік көңіл-күйінің аса маңызды компоненті болып саналады. 

Ең алдымен, әсіресе ауылдық жерлерде алғашқы медициналық-санитарлық көмектің қолжетімді болуын қамтамасыз ету қажет.

Алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсететін қызметкерлерді ынталандыру үшін 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап ауруларды емдеу ісін басқарудың жаңа тәсілдерін енгізген учаскелік медицина қызметкерлерінің жалақысын кезең-кезеңмен 20 пайызға көбейтуді тапсырамын.

Осы мақсаттарға келесі жылы 5 миллиард теңге бөлінеді.

2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап барлық емханалар мен ауруханалар медициналық құжаттарды қағазсыз, цифрлық нұсқада жүргізуге көшуге тиіс.

Бұл 2020 жылға қарай бүкіл тұрғындардың электронды денсаулық паспорттарын жасауға, кезектерді, бюрократияны жоюға, қызмет көрсету сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

Осыған дейін жасалған кардиологиялық және нейрохирургиялық кластерлердің тәжірибесін пайдаланып, 2019 жылы Астанада Ұлттық ғылыми онкологиялық орталықтың құрылысын бастау керек.

Осылайша біз көптеген адам өмірін сақтап қаламыз.

ЖЕТІНШІ. Өңірлік деңгейдегі резервтерді тауып, бұқаралық спорт пен дене шынықтырудың қолжетімділігін арттыру қажет.

Үкіметке және әкімдерге кем дегенде 100 дене шынықтыру-сауықтыру кешенін салуды тапсырамын.

Сондай-ақ, қолданыстағы, әсіресе мектептердегі спорт ғимараттарын тиімді пайдаланып, дене шынықтырумен айналысу үшін аулаларды, парктерді, саябақтарды жабдықтау қажет.

СЕГІЗІНШІ. Ұлт саулығы — мемлекеттің басты басымдығы. Бұл — қазақстандықтар сапалы азық-түлікті пайдалануға тиіс деген сөз.

Бүгінде халықты сапасыз әрі денсаулыққа және өмірге қауіп төндіретін тауарлар мен көрсетілетін қызметтерден қорғайтын тұтас саясат жоқ.

Үкіметке шаралар қабылдауды және осы жұмысты ретке келтіруді тапсырамын.

Келесі жылдан бастап Тауарлар мен көрсетілетін қызмет сапасын және қауіпсіздігін бақылау комитеті жұмысын бастауға тиіс.

Оның қызметі, ең бастысы, азық-түлікке, дәрі-дәрмекке, ауыз суға, балалар тауарына, медициналық қызмет көрсетуге сараптама жүргізуді қамтитын болады.

Бұл үшін заманауи зертханалық базаны қамтамасыз етіп, білікті мамандар штатын қалыптастыру қажет.

Бұл орайда, тұтынушылардың құқықтарын қорғайтын қоғамдық ұйымдарды институционалды тұрғыдан күшейтіп, оларды белсенді пайдаланған жөн.

Біз әрдайым бизнеске көмек көрсетеміз, бірақ адам, оның құқықтары мен денсаулығы маңыздырақ.

Мемлекет әкімшілік кедергілерді азайту барысында көптеген тексерістен, рұқсат беру және басқа да рәсімдерден бас тартты.

Сондықтан, ұсынылатын тауарлардың, көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігі үшін бизнес қоғамдастығы да жауап береді.

Жалпы, бизнес пайда табуды ғана емес, сондай-ақ, мемлекетпен бірлесіп азаматтарымыздың қауіпсіздігі мен жайлы тұрмысын қамтамасыз етуді де ойлауы керек.

* * *

Халыққа сапалы әлеуметтік қызмет көрсету ісі тұрғын үй жағдайын жақсарту, еліміздегі кез келген елді мекенде жайлы әрі қауіпсіз өмір сүру сипатындағы мол мүмкіндіктермен үйлесімді түрде толыға түсуге тиіс.

III. ӨМІР СҮРУГЕ ЖАЙЛЫ ОРТА ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Жайлылық дегеніміз — ең алдымен, тұрғын үйдің қолжетімділігі, ауланың әдемілігі мен қауіпсіздігі, тіршілікке және жұмыс істеуге қолайлы елді мекеннің және сапалы инфрақұрылымның болуы.

БІРІНШІ. Сапалы әрі қолжетімді тұрғын үй.

Бүгінде біз тұрғын үй құрылысына зор серпін беріп отырған «Нұрлы жер» бағдарламасын табысты іске асырудамыз.

Тұрғын үй ипотекасының қолжетімділігін арттыратын жаңа ауқымдағы «7-20-25» бағдарламасы қолға алынды.

Әкімдерге жергілікті бюджет есебінен жеңілдетілген ипотека бойынша алғашқы жарнаны ішінара субсидиялау мәселесін пысықтауды тапсырамын.

Мұндай тұрғын үй сертификаттарын беру біліктілігі жоғары педагогтер, медицина қызметкерлері, полицейлер және өңірге қажетті басқа да мамандар үшін ипотеканың қол жетімділігін арттырады.

Сондай-ақ, халықтың әлеуметтік тұрғыдан әлсіз топтары үшін ірі қалаларда жалдамалы тұрғын үй құрылысын ұлғайту қажет.

Бұл шаралар 250 мыңнан астам отбасы үшін тұрғын үй жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді.

Бюджет есебінен салынатын жаппай құрылыс алаңдарына арналған инженерлік инфрақұрылым жүргізуді қоса алғанда, мемлекет бес жыл ішінде 650 мың отбасыға немесе 2 миллионнан астам азаматтарымызға қолдау көрсетеді.

ЕКІНШІ. Еліміздің аумақтық дамуына жаңа тәсілдер енгізуді қамтамасыз ету қажет.

Бүгінде жетекші елдердің экономикасы, көбіне, жаһандық қалалар немесе мегаполистер арқылы танылады.

Әлемдік ішкі жалпы өнімнің 70 пайыздан астамы қалаларда түзіледі.

Біздің өз тұрмыс салтымыз тарихи қалыптасты, моноқалалары мен шағын облыс орталықтары бар аграрлы экономика басымдыққа ие болды.

Сондықтан 18 миллион халқы бар ел үшін миллионнан астам тұрғыны бар 3 қаланың болуы, соның ішінде 2 қаланың тәуелсіз Қазақстан дәуірінде осы қатарға қосылуы — үлкен жетістік.

Астана мен Алматы еліміздегі ішкі жалпы өнімнің 30 пайыздан астамын қазірдің өзінде қамтамасыз етіп отыр.

Бірақ, қалалардың инфрақұрылымы кәсіпорындар мен тұрғындардың жедел өсіп келе жатқан қажеттіліктеріне сай бола бермейді.

Соңғы жылдары біз «Нұрлы жол» бағдарламасы бойынша республикалық маңызы бар инфрақұрылым қалыптастырдық.

2015 жылдан бастап 2400 шақырым автомобиль жолы салынды және қайта жөнделді. Бұл жұмыстар жалғасуда және 2020 жылға дейін қосымша 4600 шақырым жол пайдалануға беріледі.

Енді өңірлік және қалалық инфрақұрылымды жүйелі түрде дамытқан жөн.

Осы мақсатқа орай биыл қаржыландыру көлемі арты: жергілікті маңызы бар жолдарға 150 миллиард теңгеге дейін, ауылдық жерлерді сумен қамтуға 100 миллиард теңгеге дейін қаражат бөлінді.

Әкімдер осы қаражаттың есебінен өңірлердегі мейлінше өткір проблемаларды шешуге күш жұмылдыруы керек.

Үкімет бұл міндетті жүйелі қолға алып, қосымша инфрақұрылымдық мәселелер тізімін жасап, жобаларды бағалап, оларды қаржыландыру көздерін іздеп табуы қажет.

Жаңа мектептер, балабақшалар, ауруханалар құрылысын елді мекендерді дамыту жоспарларымен ұштастыру қажет, сондай-ақ, бұл секторға жеке инвесторларды тарту үшін жағдай жасаған жөн.

Сонымен қатар, «инфрақұрылым адамдарға» моделінен «адамдар инфрақұрылымға» моделіне бірте-бірте көшу қажет.

Бұл елді мекендерді ірілендіру ісін ынталандырып, бөлінетін қаражатты пайдалану тиімділігін арттыратын болады.

Әрбір өңір мен ірі қала бәсекеге қабілеттіліктің қолда бар басымдықтарын ескеріп, өзіндік орнықты экономикалық өсу және жұмыспен қамту моделіне сүйене отырып дамуға тиіс.

Осыған орай, тірек саналатын ауылдардан бастап республикалық маңызы бар қалаларға дейінгі түрлі елді мекендер үшін өңірлік стандарттар жүйесін әзірлеу керек.

Бұл стандарт әлеуметтік игіліктер мен көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің тізімі мен қолжетімділігінің, көлік, мәдени-спорттық, іскерлік, өндірістік, цифрлық инфрақұрылыммен қамтамасыз етілудің нақты көрсеткіштерін және басқа да мәселелерді қамтуға тиіс.

Экологиялық ахуалды жақсарту, соның ішінде зиянды заттардың таралуы, топырақтың, жердің, ауаның жағдайы, қалдықтарды жою, сондай-ақ онлайн түрінде еркін қолжетімді экологиялық мониторинг жүргізу жүйесін дамыту жөніндегі жұмыстарды күшейту қажет.

Мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға арналған «кедергісіз орта» қалыптастыруға зор мән берілуге тиіс.

2019 жылдың 1 қыркүйегіне дейін Еліміздің басқарылатын урбанизациясының жаңа картасына айналатын Еліміздің 2030 жылға дейінгі аумақтық-кеңістіктік дамуының болжамды схемасын әзірлеуді тапсырамын.

Практикалық шараларды жүзеге асыру үшін нақты іс-шараларды, жобаларды және қаржыландыру көлемін көрсете отырып, Өңірлерді дамытудың 2025 жылға дейінгі прагматикалық бағдарламасын әзірлеуді тапсырамын.

Өңірлік дамудың аталған аспектілері іске асырылу мерзімдері 2025 жылға дейін ұзартылуға тиіс «Нұрлы жол» және «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламаларында ескерілуі керек.

Біріншісі көлік инфрақұрылымын дамытуға, екіншісі — коммуналды және тұрғын үй құрылысындағы міндеттерді шешуге бағытталуға тиіс.

Бұл бағдарламалардың «екінші тынысын» ашу керек.

ҮШІНШІ. Құқық қорғау органдарының жұмысына терең және сапалы өзгерістер қажет.

Қауіпсіздік тұрмыс сапасының ажырамас бөлігі болып саналады.

Ішкі істер органдарының қызметкерлері қылмыспен күресте «алдыңғы шепте» жүріеді, көбіне өз басын қатерге тігіп, азаматтарды қорғайды.

Сонымен қатар, қоғам құқық қорғау органдарының, ең алдымен, полиция жұмысының түбегейлі жақсаруын күтіп отыр.

Үкіметке Президент Әкімшілігімен бірлесіп, «Ішкі істер органдарын жаңғырту жөніндегі жол картасын» қабылдауды тапсырамын.

Реформалар 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап жүзеге асырыла бастауға тиіс.

Біріншіден, Ішкі істер министрлігінің штаттық санын оңтайландырып, полицияны өзіне тиесілі емес функциялардан арылту қажет.

Үнемделген қаражатты полицейлердің жалақысын көбейтуге, олардың тұрғын үй және өзге де әлеуметтік мәселелерін шешуге бағыттаған жөн.

Екіншіден, полиция қызметкерінің жаңа стандартын бекітіп, мансаптық ілгерілеу, сондай-ақ, полиция академиялары арқылы кадрларды даярлау мен іріктеу жүйесін өзгерту керек.

Қызметкерлердің бәрі қайта аттестациялаудан өтуге тиіс. Тек үздіктері ғана қызметін жалғастырады.

Үшіншіден, халықпен жұмыс істеудің жаңа заманауи форматтарын енгізіп, полицияны бағалаудың критерийлерін түбегейлі өзгерткен жөн.

Полицияның жұмысын сервистік модельге көшіру қажет.

Азаматтар санасында полицейлер жазалаушы емес, керісінше, қиын жағдайда көмек көрсетуші деген түсінік орнығуы керек.

Қалалық және аудандық ішкі істер органдары жанында Халыққа қызмет көрсету орталықтарының қағидаты бойынша азаматтарды қабылдау үшін қолайлы жағдай жасау қажет.

Қазақстанның бүкіл қалаларын қоғамдық қауіпсіздікке мониторинг жүргізу жүйелерімен жабдықтау керек.

Қоғам тарапынан білдірілген сенім деңгейі және халықтың өзін қауіпсіз сезінуі полиция жұмысын бағалаудың негізгі өлшемдері болуға тиіс.

ТӨРТІНШІ. Сот жүйесін одан әрі жаңғырту.

Соңғы жылдары көп жұмыс атқарылды, дегенмен, басты міндет — соттарға деген сенімнің жоғары деңгейін қамтамасыз ету шешімін таппай отыр.

Сонымен қатар, құқық үстемдігі — біздің реформаларымыздың табысты болуының негізгі факторы.

Біріншіден, сот жұмысының заманауи форматтарын және озық электронды сервистер енгізуді жалғастырған жөн.

Жыл сайын 4 миллион азаматымыз сотта қаралатын іске қатысады.

Бұған қаншама күш пен қаражат жұмсалады!

Уақыт пен ресурстардың орынсыз шығынын талап ететін артық сот рәсімдері қысқаруға тиіс. Бұрын адамдардың жеке өздерінің келуі талап етілсе, қазір оны алыстан жүзеге асыруға болады.

Екіншіден, сот жүйесінің сапалы дамуын және кадрларының жаңаруын қамтамасыз етіп, үздік заңгерлер судья болуға ұмтылатындай жағдай жасау керек.

Үшіншіден, әсіресе бизнес пен мемлекеттік құрылымдар арасындағы сот арқылы шешілетін дау-дамайды қарау кезінде түсінікті әрі болжамды сот тәжірибесі керек, сондай-ақ судьяларға заңсыз ықпал ету мүмкіндіктерін жою қажет.

Жоғарғы сотқа Үкіметпен бірлесіп, жыл соңына дейін тиісті шаралар кешенін әзірлеуді тапсырамын.

* * *

Кез келген реформаларды іске асыру барысында өзінің барлық іс-қимылын халықтың әл-ауқатын арттыруға арнайтын жинақы әрі тиімді мемлекеттік аппарат маңызды рөл атқаратын болады.

IV. АЗАМАТТАР СҰРАНЫСЫНА БЕЙІМДЕЛГЕН МЕМЛЕКЕТТІК АППАРАТ

Жаңа кезең жағдайында мемлекеттік аппарат қалай өзгеруге тиіс?

БІРІНШІ. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін түбегейлі арттыру.

«Сапа» — мемлекеттік қызметші өмірінің жаңа стилі, ал өзін-өзі жетілдіру — оның басты қағидаты болуға тиіс.

Жаңа формацияның мемлекеттік қызметшілері мемлекет пен қоғам арасындағы алшақтықты қысқартуға тиіс.

Бұл арқылы тұрақты кері байланыс орнығып, мемлекеттік саясаттың нақты шаралары мен нәтижелері қызу талқыланып, жұртшылыққа түсіндіріледі.

Мемлекеттік басқару академиясы Назарбаев Университетімен бірлесіп, «Жаңа формацияның басшысы» бағдарламасын және басшылық қызметтерге тағайындау кезінде арнайы қайта даярлаудан өткізетін курстар әзірлеу қажет.

Үздік шетелдік компанияларда жұмыс тәжірибесі бар немесе әлемнің жетекші университеттерінде білім алған жеке сектордағы кәсіби мамандарды тарту маңызды. 

Биыл біз 4 мемлекеттік органға жалақы төлеудің жаңа моделін енгіздік.

Барлық пилоттық жобалар жақсы нәтижелер көрсетіп отыр.

Мемлекеттік қызметке қызығушылық артты, әсіресе өңірлік деңгейде оның өзектілігі жоғары.

Тиімсіз шығындарды оңтайландыру және басшылық құрамын қысқарту есебінен төменгі және орта буындағы қызметкерлердің жалақысы 2-2,5 есе өсті.

Кадрлардың жұмыстан кетуі 2 есе қысқарды.

Беделді жоғары оқу орындарын бітірген түлектерді қоса алғанда, біліктілігі жоғары кадрлардың жеке сектордан келуі 3 есе артты.

Мемлекеттік қызмет істері агенттігінде орталық аппаратқа арналған конкурс бір орынға 28 адамға дейін, ал өңірлік құрылымдарда бір орынға 60 адамға дейін өсті.

Маңғыстау облысының әкімдігіндегі 1 бос орынға енді 16 адам, ал Әділет министрлігінде орта есеппен 13 адам үміткер болып отыр.

Астанада мемлекет-жекеменшік әріптестік аясында іске асырылып жатқан жобаларды қаржыландыруға қатысты жаңа тәсілдер есебінен ғана 30 миллиардтан астам теңге үнемделді.

Еңбекақы төлеудің жаңа моделіне көшу үшін мемлекеттік органдардың басшыларына «бюджеттік-кадрлық маневрді» жүзеге асыруға құқық бердім.

Олар үнемделген қаражатты қызметшілердің жалақысын арттыруға бағыттау мүмкіндігін алды.

Қазіргі уақытта көптеген мемлекеттік органдар жаңа модельге көшуді қалап отыр.

Ең бастысы — олар мұны тек жалақыны көбейту ғана емес, бәрінен бұрын, жұмыстарының тиімділігін арттыру деп түсінуі керек.

Еңбекке төленетін қаржының өсімі бюджет шығысын, соның ішінде бағынышты мекемелердің шығыстарын оңтайландыру және үнемдеу есебінен өтелуін бақылауда ұстауды тапсырамын.

Бұл жерде аталған жобаның беделін түсірмес үшін формализм мен теңгермешілікке жол бермеу қажет.

ЕКІНШІ. Осы күрделі кезеңде бөлінетін әрбір теңгенің қайтарымының мол болуына қол жеткізу керек.

Тексерістер нәтижелері айқындап отырғандай, құрылыс құны кей жағдайда жобалық құжаттар әзірлеу кезеңінде-ақ арттырылып көрсетіледі.

Соңына дейін жеткізілмейтін немесе перспективасы жоқ екені әуел бастан белгілі болған жобалар бар.

Егер жүктелген іске жауапкершілік танытатын болсақ, бюджеттің жүздеген миллиард теңгесін үнемдеп, тұрғындардың нақты қажетіне бағыттауға болады.

Үкімет тиімсіз әрі уақтылы емес шығындарды болдырмай, шығыстарды оңтайландырып, қаражатты үнемдеу үшін жүйелі шаралар қабылдауы қажет.

ҮШІНШІ. Сыбайлас жемқорлықпен белсенді күрес жалғасатын болады.

Біріншіден, көрсетілетін мемлекеттік қызметтер аясында мемлекеттік қызметшілердің тұрғындармен тікелей қарым-қатынасын азайтуға қол жеткізген жөн.

Жер қатынастары мен құрылыс саласындағы бюрократтық рәсімдер жұртшылықты мазалайтын мәселелердің бірі болып саналады.

Бұл салада ашықтық жоқ, халық пен бизнес ақпаратқа толық қол жеткізе алмай отыр.

Жер қоры мен жылжымайтын мүлік нысандары туралы мәліметтердің бірыңғай ақпараттық базасын жасауды тапсырамын.

Осы мәселе бойынша тәртіп орнатып, жерді нақты инвесторларға беру керек!

Бұл — бір ғана мысал.

Жұрттың және бизнес қоғамдастығының наразылығын туғызатын басқа да бағыттар бойынша тиісті жұмыстар жүргізу керек.

Жалпы, 2019 жылы көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің 80 пайызы, ал 2020 жылы кемінде 90 пайызы электронды форматқа көшірілуге тиіс.

Сол үшін Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы заңды жедел жаңарту керек.

Екіншіден, қарамағындағы қызметкерлер сыбайлас жемқорлыққа қатысты құқықбұзушылық жасаған жағдайда бірінші басшылардың жеке тәртіптік жауапкершілігін күшейту мәселесін пысықтау қажет.

Сонымен қатар, адал жұмыс істейтін қызметкер тексерушілерден қорықпауға тиіс.

Үшіншіден, «Сыбайлас жемқорлықтан ада өңірлер» жобалары аясында елорданың жемқорлыққа қарсы стратегияны жүзеге асыру жөніндегі тәжірибесін тарату керек.

ТӨРТІНШІ. Үкімет пен барлық мемлекеттік органдардың жұмысында формализм мен бюрократияны азайту қажет.

Соңғы кездері Үкіметтегі, мемлекеттік органдардағы ұзақ отырыстар мен кеңестердің саны еселеп артып, сондай-ақ құжат айналымы елеулі түрде көбейді.

Үкімет әкімдердің және олардың орынбасарларының қатысуымен күніне 7 кеңес өткізетін кездері де болады.

Олар қай кезде жұмыс істейді?

Мұны доғарып, бұл мәселені ретке келтіру керек.

Өздеріне нақты міндеттемелер алуға және солар үшін жария түрде есеп беруге тиіс министрлер мен әкімдерге шешім қабылдау еркіндігін ұсыну қажет.

Еліміздің 2025 жылға дейінгі дамуының стратегиялық жоспарының әзірленген көрсеткіштер картасы бұған негіз болуға тиіс.

БЕСІНШІ. Қойылған міндеттерді тиімді жүзеге асыру үшін реформалардың жүргізілуіне бақылау механизмдерін күшейту қажет.

Үкімет пен мемлекеттік органдар жыл соңына дейін дамудың аталған барлық мәселелерін қамти отырып, нақты индикаторлар мен «жол карталарын» әзірлеуге тиіс, сондай-ақ реформаларды іске қосу үшін қажетті заң жобаларының бәрін Парламентке уақтылы енгізуі керек.

Өз кезегінде, Парламент оларды сапалы әрі жедел қарастырып, қабылдауға тиіс.

Реформалар мен негізгі стратегиялық құжаттардың жүзеге асырылу барысына мониторинг жүргізіп, бағалау үшін қажетті өкілеттіктер бере отырып, Президент Әкімшілігінде Ұлттық жаңғыру офисін құруды тапсырамын.

Бұл офис статистикалық көрсеткіштерге мониторинг жүргізуден бөлек, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының тәжірибесіне сәйкес, тұрғындар үшін өзекті мәселелер жөнінде халық пен бизнес өкілдері арасында тұрақты түрде сауалнама жүргізуді қамтамасыз етеді.

Офис әрбір бағыт бойынша қалыптасқан жағдай жөнінде маған үнемі баяндап отырады.

Үкіметтің әрбір мүшесі, мемлекеттік органдар мен компаниялардың басшылары алға қойылған міндеттердің орындалуына дербес жауап беретін болады.

V. ТИІМДІ СЫРТҚЫ САЯСАТ

Қазақстанның табысты жаңғыруын қамтамасыз ету үшін бастамашыл белсенді сыртқы саясатты одан әрі жүзеге асыру қажет.

Біздің бейбітсүйгіш бағытымыз бен осы саладағы нақты айқындалған қағидаттарымыз өзін-өзі толық ақтап отыр.

Қазақстанның Ресей Федерациясымен қарым-қатынасы мемлекетаралық байланыстардың эталоны болып саналады.

Толыққанды интеграциялық бірлестік әрі әлемдік экономикалық қатынастардың белсенді мүшесі ретінде қалыптасқан Еуразиялық экономикалық одақ табысты жұмыс істеуде.

Орталық Азия өңірінде өзара ықпалдастықтың жаңа парағы ашылды.

Қытай Халық Республикасымен жан-жақты стратегиялық серіктестігіміз дәйекті түрде дамып келеді.

«Бір белдеу — бір жол» бағдарламасы Қытаймен қарым-қатынасымызға тың серпін берді.

Менің қаңтар айындағы Вашингтонға ресми сапарым және Президент Дональд Трамппен жүргізген келіссөздерім барысында Қазақстан мен АҚШ-тың XXI ғасырдағы кеңейтілген стратегиялық серіктестігі жөніндегі уағдаластыққа қол жеткізілді.

Біз сауда және инвестиция саласындағы ірі серіктесіміз — Еуропа Одағымен қарқынды ынтымақтастығымызды жалғастыра береміз.

ТМД елдерімен, Түркиямен, Иранмен, Араб Шығысы және Азия елдерімен өзара тиімді екі жақты қатынастар дамып келеді.

Ақтау қаласындағы саммитте қабылданған Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі туралы конвенция Каспий маңы елдерімен ынтымақтастықтың жаңа мүмкіндіктеріне жол ашады.

Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесіндегі миссиясын абыроймен аяқтап келеді.

Сирия жөніндегі Астана процесі бейбіт жолмен реттеу және осы елдің дағдарыстан шығуы жөнінде тиімді жұмыс жүргізіп жатқан бірден-бір келіссөздер форматына айналды.

Сонымен қатар, қазіргі күрделі жағдайда Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты бейімделуді және ұлттық мүддені прагматизм қағидаттарына сәйкес ілгерілетуді талап етеді.

* * *

Барлық кезеңде де табысқа деген нық сенім мен халықтың бірлігі ғана ел тағдырын шешкен.

Бірлескен күш-жігеріміздің арқасында ғана біз ұлы асуларды бағындыра аламыз.

VІ. ӘРБІР ҚАЗАҚСТАНДЫҚТЫҢ ЕЛІМІЗДЕГІ ӨЗГЕРІСТЕР ҮДЕРІСТЕРІНЕ АТСАЛЫСУЫ

Әрбір қазақстандық жүргізіліп жатқан реформалардың мәнін және олардың Отанымызды өркендету жолындағы маңызын жете түсінуге тиіс.

Реформаларды табысты жүзеге асыру үшін қоғамымыздың ортақ мақсатқа жұмылуы аса маңызды.

«Рухани жаңғыру» бағдарламасы жаппай қолдауға ие болып, қоғамдағы жаңғыру үдерістеріне зор серпін берді.

Бұл бастаманы әрі қарай жалғастырып қана қоймай, оның аясын жаңа мазмұнмен және бағыттармен толықтыру қажет.

Жастар мен отбасы институтын кешенді қолдау мемлекеттік саясаттың басымдығына айналуға тиіс.

Жастардың барлық санатын қолдауға арналған шараларды толық қамтитын әлеуметтік сатының ауқымды платформасын қалыптастыру керек.

Келесі жылды Жастар жылы деп жариялауды ұсынамын.

Біз ауылдық жерлердің әлеуметтік ортасын жаңғыртуға кірісуіміз қажет.

Бұған арнайы «Ауыл — Ел бесігі» жобасының іске қосылуы септігін тигізеді.

Бұл жоба арқылы өңірлердегі еңбекке қатысты идеологияны ілгерілетуді қолға алу керек.

Бойскаут қозғалысы сияқты «Сарбаз» балалар-жасөспірімдер бірлестігін құрып, мектептерде әскери-патриоттық тәрбиенің рөлін күшейткен жөн.

«Өз жеріңді танып біл» жаңа бастамасы аясында еліміздің өңірлері бойынша жаппай мектеп туризмін қайта жаңғырту керек.

Бүгінде халықтың әлеуметтік көңіл-күйін айқындайтын негізгі салаларда теңдессіз шаралар ұсынылып отыр.

Бастамалардың қаржылық көлемі
1,5 триллион теңгеден асады, ал жиынтық әсері одан да көбірек. Бұл халықтың өмір сүру деңгейін арттыруға зор серпін береді. 

Бұл — ең сенімді әрі тиімді инвестиция.

Қымбатты қазақстандықтар!

Халқымыздың бақуатты өмір сүруі және еліміздің озық дамыған 30 елдің қатарына қосылуы — Тәуелсіз мемлекетіміздің мәңгілік мұраты.

Біз қашан да заман сынына тегеурінді іс-қимылмен төтеп беріп келеміз.

Бұл — ең алдымен, ел ынтымағының арқасы.

«Ынтымақты елдің ырысы мол» дейді халқымыз.

Бүгінгі кезеңнің де талабы оңай емес.

Бірлігіміз мызғымаса, ынтымағымыз ыдырамаса, біз үшін алынбайтын асу, бағынбайтын белес болмайды.

Мен әрбір жолдауымда халықтың әлеуметтік жағдайы мен тұрмыс сапасын жақсартуға ерекше мән беріп келемін.

Қазіргі «7-20-25», «Нұрлы жол», «Нұрлы жер» және басқа да мемлекеттік бағдарламалардың басты мақсаты — халқымыздың тұрмыс сапасын жақсарту.

Қазақстанның бағындыратын биіктері әлі алда.

Осы жолда халық сенімі рухымызды жігерлендіріп, бойымызға күш-қайрат дарытады.

Сол сенімді ақтаудан артық мұрат жоқ!

Бірыңғай ақпараттық күн

2018 жылғы 21 қыркүйегінде Червонный ауылдық округінде Қазақстан Республикасы Президенті – Ұлт Көш Басшысы Н.Ә. Назарбаевтың 2018 жылғы 10 қаңтардағы «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайында дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауын түсіндіру және іске асыру бойынша бірыңғай ақпараттық күн өткізілді.

Дамудың жаңа мүмкіндіктері

2018 жылғы 10 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ә. Назарбаевтың «Төртiншi өнеркәсiптiк революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкiндiктерi» атты Жолдауы жарияланғанын бiлемiз. Бұл Жолдау жаңа әлемге, яғни Төртiншi өнеркәсiптiк революция әлемiне бейiмделу мен жетiстiкке жету жолын табу үшiн не iстеу қажеттiгiн ақындайды: арналған елiмiздiң дамуына байланысты 10 басымды бағыттарды ашып айтты және Қазақстан әлемдегi ең дамыған 30 елдiң қатарына кiру мүмкiндiк беретiнiн айтып кеткен болатын. Қоғамдық тәртiптi сақтау және қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында көшелерде және адам көп жиналатын қоғамдық орындарда бейнебақылау жүргiзетiн, азаматтарды анықтайтын және жол қозғалысын қадағалайтын интеллектуалды жүйелердi белсендi түрде енгiзу керек және қажеттiлiгiн жүзеге асыру мiндетiнiң бiрi болып саналады.

Барлық жастағы азаматтарды қамтитын бiлiм беру iсiнде өзiмiздiң озық жүйемiздi құруды жеделдету қажет, себебi бiлiм беру бағдарламаларының негiзгi басымдығы өзгерiстерге үнемi бейiмеу және жаңа бiлiмдi меңгеру қабiлетiн дамыту бойынша озық бiлiм жүйесiн құру деген болатын.

Тағы да, Президент Н.Ә. Назарбаев өзiнiң Жолдауында жемқорлықтың алдын алуға бағытталған күрес жалғасатындығын айтқан.

Бiлiм беру саласын нақты назарға алады, өйткенi бiлiм беру сапасы мен озық бiлiм беру жүйесiнiң барлық жастағы азаматтарды қамту қажет. Нұрсұлтан Назарбаев Жолдауында: «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес» жұмыстары жүргiзiлiп отыруын.

Пески ауылының тұрғыны Швец О.В. екiншi бағытта жалпы кәсiпкерлiк өнiмдердi жүзеге асыру бойынша курсын оқып, 1,0 млн теңгеге шағын несие алды және өзiнiң жеке iсiн ашты.

Ал 2018 жылы жеке кәсiпкер Рустамова Д.Б. кәсiпкерлерге арналған курста оқып, сертификат алды.

Каржасов Р.Р. «Береке» бағдарламасы бойынша 3 млн. теңгеге несие алып, оған 6 жылқы және 6 iрi қара мал сатып алды.

2017 жылы 16 — желтоқсанда Пески ауылында қоғамдық монша iске қосылды және 2018 жылы қаңтар айында хоккей кортының салтанатты ашылуы болды.

Нұрсұлтан Назарбаев дене шынықтыру мен спорт мемлекеттiң айрықша қамқорлығына айналуы тиiс деп санайды.

Салауатты өмiр салты — ұлт денсаулығының кепiлi.

2018 жылдың қаңтарында ауданда «Солтүстiк-2018» аудандық спартакиада өткiзiлдi. Спартакиаданың қорытындысы бойынша бiздiң ауылдық округiмiздiң командасы 1 орынды иелендi.

2018 жылы жұмыс күшi мол аймақтардан келген екi отбасы Червинной ауылына қоныс аударды.

Қорытындылай келе, қойылған барлық мiндеттер жүзеге асырылатынын атап өткiм келедi.

Г.С. Дюсенова
Червонный ауылдық округ әкiмiнiң
мiндетiн атқарушы

Бірыңғай ақпараттық күн

2018 жылғы 15маусымда Червонный ауылдық округінде Қазақстан Республикасы Президенті – Ұлт Көш Басшысы Н.Ә. Назарбаевтың 2018 жылғы 10 қаңтардағы «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайында дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауын түсіндіру және іске асыру бойынша бірыңғай ақпараттық күн өткізілді.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2018 жылғы 10 қаңтар

Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері

Құрметті қазақстандықтар!

Бүгінде әлем Төртінші өнеркәсіптік революция дәуіріне, технологиялық, экономикалық және әлеуметтік салалардағы терең және қарқынды өзгерістер кезеңіне қадам басып келеді.

Жаңа технологиялық қалып біздің қалай жұмыс істейтінімізді, азаматтық құқықтарымызды қалай іске асыратынымызды, балаларымызды қалай тәрбиелейтінімізді түбегейлі өзгертуде.

Біз жаһандық өзгерістер мен сын-қатерлерге дайын болу қажеттігін ескеріп, «Қазақстан-2050» даму стратегиясын қабылдадық.

Алдымызға озық дамыған отыз елдің қатарына кіру мақсатын қойдық.

100 нақты қадам – Ұлт жоспары жүзеге асырылуда. Оның 60 қадамы қазірдің өзінде орындалып қойды. Қалғандары, негізінен, ұзақ мерзімге арналған және жоспарлы түрде іске асырылуда.  

Өткен жылы Қазақстанның Үшінші жаңғыруы бастау алды.

Индустрияландыру бағдарламасы табысты іске асуда.

«Цифрлық Қазақстан» кешенді бағдарламасы қабылданды.

Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі дамуының кешенді стратегиялық жоспары жасалды.

Біздің ұзақ мерзімді мақсаттарымыз өзгеріссіз қала береді.

Қажетті бағдарламалардың барлығы бар.

Бұл Жолдау жаңа әлемге, яғни Төртінші өнеркәсіптік революция әлеміне бейімделу мен жетістікке жету жолын табу үшін не істеу қажеттігін айқындайды.

Құрметті отандастар!

Біз әлем елдерінің сенімі мен құрметіне бөленіп, брендке айналған тәуелсіз Қазақстанды құрдық.

2017 жылы біздің ел БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болды.

2018 жылдың қаңтар айында оған төрағалық етудеміз.

Біз дүниежүзілік ЭКСПО мамандандырылған көрмесін өткізу үшін әлемдік қоғамдастық таңдап алған ТМД және Шығыс Еуропа елдері арасындағы бірінші мемлекет болдық.

Қазақстанда табысты жұмыс істеп келе жатқан нарықтық экономика моделі қалыптасты.

2017 жылы еліміз әлемдік дағдарыстың қолайсыз салдарын еңсеріп, сенімді өсу жолына қайта түсті.

Жыл қорытындысы бойынша ішкі жалпы өнімнің өсуі 4 процент болып, ал өнеркәсіптік өнімнің өсуі 7 проценттен асты.

Бұл орайда, өнеркәсіптің жалпы көлемінде өңдеуші сектордың үлесі 40 проценттен асып түсті.

Қазақстанның қолайлы дамуы орта таптың қалыптасуына мүмкіндік берді.

Кедейшілік 13 есе қысқарып, жұмыссыздық деңгейі 4,9 процентке дейін төмендеді.

Еліміздің әлеуметтік-экономикалық табыстарының негізі – біздің басты құндылықтарымыз ретінде қала беретін азаматтық бейбітшілік, ұлтаралық және конфессияаралық келісім.

Дегенмен, Қазақстанның жетістіктері сенімді тірек саналады, бірақ ол ертеңгі табыстарымыздың кепілі емес екенін жақсы сезінуіміз керек.

«Көл-көсір мұнайдың» дәуірі аяқталып келеді. Елімізге дамудың жаңа сапасы қажет.

Жаһандық трендтер көрсетіп отырғандай, ол, бірінші кезекте, Төртінші өнеркәсіптік революция элементтерін кеңінен енгізуге негізделуі тиіс.

Мұның өзіндік сын-қатерлері де, мүмкіндіктері де бар.

Жаңа әлем көшбасшыларының қатарына қосылу үшін Қазақстанда қажетті нәрсенің бәрі бар екеніне сенімдімін.

Бұл үшін мынадай міндеттерді шешуге жұмылуымыз керек.

БІРІНШІ. Индустрияландыру жаңа технологияларды енгізудің көшбасшысына айналуы тиіс.

Оның нәтижелері мұнай бағасы күрт төмендеген 2014-2015 жылдардағы дағдарыста негізгі тұрақтандырушы факторлардың бірі болды.

Сол себепті жоғары еңбек өнімділігі бар қайта өңдеу секторына деген бағдарымыз өзгерген жоқ.

Сонымен қатар индустрияландыру 4.0 жаңа технологиялық қалыптың барлық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, мейлінше инновациялық сипатқа ие болуға тиіс.

Кәсіпорындарымызды жаңғыртуға және цифрландыруға бағытталған, өнімнің экспортқа шығуын көздейтін жаңа құралдарды әзірлеп, сыннан өткізу қажет.

Бұлар, бірінші кезекте, технологиялардың трансфертін ынталандыруға тиіс.

Еліміздің бірнеше өнеркәсіптік кәсіпорнын цифрландыру жөніндегі пилоттық жобаны іске асырып, бұл тәжірибені кеңінен тарату керек.

Цифрлық және басқа да инновациялық шешімдерді әзірлеушілердің өз экожүйесін дамытуы аса маңызды мәселеге айналып келеді.

Ол біздің Назарбаев Университеті, «Астана» халықаралық қаржы орталығы, IT-стартаптардың халықаралық технопаркі сияқты инновациялық орталықтардың төңірегінде қалыптасуға тиіс.

«Алатау» инновациялық технологиялар паркінің қызметін ұйымдастыруды түбегейлі қайта қарау қажет.

Нақты сектордың жаңа технологияларға деген сұранысты ынталандыруы және венчурлық қаржыландырудың жеке нарығының қызметі инновациялық экожүйе жетістіктерінің негізгі факторлары болып саналады.

Бұл үшін тиісті заңнама қажет.

Бұдан бөлек, IT және инжинирингтік қызмет көрсетуді дамыту ерекше маңызға ие болып отыр.

Экономиканы цифрландыру табыс әкелгенімен, жұмыс күшінің көптеп босап қалу қаупін де тудырады.

Босайтын жұмыс күшін еңбекпен қамту үшін келісілген саясатты алдын ала тиянақтау керек.

Білім беру жүйесін, коммуникация мен стандарттау салаларын жаңа индустрияландыру талаптарына бейімдеу қажет болады.

2018 жылы «цифрлық дәуір» өнеркәсібін қалыптастыруға арналған индустрияландырудың үшінші бесжылдығын әзірлеуге кірісу керек.

ЕКІНШІ. Ресурстық әлеуетті одан әрі дамыту.

ХХІ ғасырда әлемнің табиғи ресурстарға деген мұқтаждығы жалғасуда. Олар болашақта жаһандық экономиканы және еліміздің экономикасын дамыту барысында ерекше маңызға ие болады.

Бірақ шикізат индустрияларын ұйымдастыру ісін, табиғи ресурстарды басқаруға қатысты ұстанымдарды сыни тұрғыдан қайта пысықтау керек.

Кешенді ақпараттық-технологиялық платформаларды белсенді түрде енгізу қажет.

Кәсіпорындардың энергия тиімділігі мен энергия үнемдеуге, сондай-ақ энергия өндірушілердің өз жұмыстарының экологиялық тазалығы мен тиімділігіне қойылатын талаптарды арттыру керек.

Астанада өткен ЭКСПО-2017 көрмесі баламалы, «таза» энергия саласындағы дамудың қаншалықты қарқынды екенін көрсетті.

Бүгінде әлем бойынша өндірілетін электр энергиясының төрттен бірі жаңартылатын энергия көздеріне тиесілі.

Болжам бойынша, 2050 жылға қарай бұл көрсеткіш 80 процентке жетеді.

Біз 2030 жылға қарай Қазақстандағы баламалы энергия үлесін 30 процентке жеткізу міндетін қойдық.  

Қазір бізде жалпы қуаттылығы 336 МВт болатын жаңартылатын энергия көздерінің 55 нысаны жұмыс істейді. Соларда 2017 жылы 1,1 миллиард киловатт-сағат «жасыл» энергия өндірілді.

«Жасыл» технологияларға инвестиция салу үшін бизнесті ынталандыру маңызды.

Өңірлердің әкімдері шағын және орта бизнес субъектілерін кеңінен тартып, тұрмыстық қатты қалдықтарды заман талабына сай утилизациялау және қайта өңдеу үшін шаралар қабылдау керек.

Осы және басқа да шаралар заңнамаға, соның ішінде Экологиялық кодекске өзгерістер енгізуді талап етеді.

ҮШІНШІ. «Ақылды технологиялар» – агроөнеркәсіп кешенін қарқынды дамыту мүмкіндігі.

Аграрлық саясат еңбек өнімділігін түбегейлі арттыруға және өңделген өнімнің экспортын ұлғайтуға бағытталуы керек.

Біз егін егіп, дәнді дақылдарды өсіруді үйрендік.

Оны мақтан тұтамыз. Алайда, қазір ол жеткіліксіз.

Шикізатты қайта өңдеуді қамтамасыз етіп, әлемдік нарықтарға жоғары сапалы дайын өніммен шығуымыз қажет.

Бұл мәселені шешуге барлық аграрлық кешеннің түбегейлі бет бұруы маңызды.

Аграрлық ғылымды дамыту мәселесі басты назарда болуға тиіс.

Ол ең алдымен жаңа технологияларды трансферттеумен және оларды отандық жағдайға бейімдеумен айналысуы қажет.  

Осыған орай аграрлық университеттердің рөлін қайта қарау керек.

Олар диплом беріп қана қоймай, ауыл шаруашылығы кешенінде нақты жұмыс істейтін немесе ғылыммен айналысатын мамандарды дайындауға тиіс.

Бұл жоғары оқу орындарынан оқу бағдарламаларын жаңартып, агроөнеркәсіп кешеніндегі озық білім мен үздік тәжірибені тарататын орталықтарға айналу талап етіледі.

Мысалы, егін егу мен астық жинаудың оңтайлы уақытын болжамдаудың, «ақылды суарудың», минералды тыңайтқыш себудің, зиянкестермен және арамшөппен күресудің интеллектуалды жүйелері арқылы өнімділікті бірнеше есе арттыруға болады.

Жүргізушісі жоқ техника адами факторды азайтып, егіншіліктің өзіндік құнын айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік береді.

Жаңа технологиялар мен бизнес-модельдерді енгізу, агроөнеркәсіп кешенінің ғылымға негізделуін арттыру шаруашылықтарды кооперациялау қажеттігін күшейтеді.

Ауыл шаруашылығы субъектілерінің кооператив түрінде жұмыс істеуіне жан-жақты қолдау көрсету керек.

Мемлекет бизнеспен бірлесіп, отандық өнімді халықаралық нарыққа шығарудың стратегиялық жолын тауып, ілгерілетуге тиіс.

Ауыл шаруашылығын қарқынды дамыту өнімнің сапасы мен экологиялық тазалығын сақтай отырып жүргізілуі қажет.

Бұл бүкіл әлемге танылатын «Қазақстанда жасалған» табиғи азық-түлік брендін қалыптастырып, ілгерілетуге мүмкіндік береді.

Сонымен қатар жерді барынша тиімді игеретіндерді ынталандырып, ал дұрыс пайдалана алмайтындарға шара қолдану керек.

Тиімсіз субсидияларды ауыл шаруашылығы кешені субъектілеріне арналған банк несиелерін арзандатуға қайта бағыттау қажет.

5 жыл ішінде агроөнеркәсіп кешеніндегі еңбек өнімділігін және өңделген ауыл шаруашылығы өнімінің экспортын, тиісінше, кем дегенде 2,5 есеге арттыруды тапсырамын.

ТӨРТІНШІ. Көлік-логистика инфрақұрылымының тиімділігін арттыру.

Бүгінде Қазақстан арқылы бірнеше трансконтиненталды коридор өтеді.

Бұл туралы көп айтылды.

Жалпы, Қазақстан арқылы өткен жүк транзиті 2017 жылы 17 процентке өсіп, 17 миллион тоннаға жуықтады.

Транзиттен түсетін жыл сайынғы табысты 2020 жылы 5 миллиард долларға жеткізу міндеті тұр.

Бұл инфрақұрылымға жұмсалған мемлекет қаражатын тез арада қайтаруға мүмкіндік береді.

Жүк қозғалысын онлайн режімінде бақылап, олардың кедергісіз тасымалдануы үшін және кедендік операцияларды жеңілдету мақсатымен блокчейн сияқты цифрлық технологиялардың ауқымды түрде енгізілуін қамтамасыз ету қажет.

Заманауи шешімдер логистиканың барлық буынының өзара байланысын ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

«Үлкен деректерді» (Big data) пайдалану сапалы талдауды қамтамасыз етуге, өсімнің резервін анықтауға және артық шығынды азайтуға жағдай туғызады.

Осы мақсаттар үшін Интеллектуалды көлік жүйесін енгізу қажет.

Бұл жүйе көлік ағынын тиімді басқаруға және инфрақұрылымды одан әрі дамыту қажеттігін анықтауға жол ашады.

Ішкі өңірлік қатынастарды жақсарту үшін автожолдардың жергілікті желісін жөндеу мен қайта салуға арналған қаржы көлемін көбейту керек.

Осыған жыл сайын бөлінетін бюджет қаражатының жалпы көлемін орташа мерзімдегі кезеңде 150 миллиард теңгеге жеткізу қажет.

Бұл жұмысқа өңірлердегі барлық әкімдіктердің белсенді қатысуын қамтамасыз ету керек.

БЕСІНШІ. Құрылысқа және коммуналдық секторға заманауи технологияларды енгізу.

Жүзеге асырылып жатқан бағдарламалар арқасында Қазақстанда пайдалануға берілген тұрғын үйлердің көлемі жылына 10 миллион шаршы метрден асты.

Тұрғын үйді көпшілікке қолжетімді еткен тұрғын үй жинақтау жүйесі тиімді жұмыс істеуде.

Баспанамен қамту көрсеткіші соңғы 10 жылда бір тұрғынға шаққанда 30 процентке өсіп, бүгінде 21,6 шаршы метрді құрады.

Бұл көрсеткішті 2030 жылы 30 шаршы метрге дейін жеткізу керек.

Осы міндетті орындау барысында құрылыс салудың жаңа әдістерін, заманауи материалдарды, сондай-ақ ғимараттардың жобасы мен қала құрылысының жоспарын жасағанда мүлде басқа тәсілдерді қолдану керек.

Ғимараттардың сапасына, экологиялық тазалығына және энергиялық тиімділігіне жоғары талап қою қажет.

Салынатын және салынған үйлер мен инфрақұрылымдық нысандарды интеллектуалды басқару жүйелерімен жабдықтау керек.

Бұл тұрғындарға қолайлы жағдай жасап, электр энергиясын, жылу мен суды тұтынуды қысқартып, табиғи монополистерді тиімді жұмысқа ынталандырады.

Заңнамаға, соның ішінде табиғи монополиялар саласын реттейтін заңдарға тиісті өзгерістер енгізу қажет.

Әкімдер тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымын жетілдіру мәселесін мемлекет-жекеменшік серіктестігі негізінде белсенді шешуі керек.

Ауылдық елді мекендерді сапалы ауызсумен қамтамасыз ету үшін Үкімет бұл іске барлық қаражат көздерінен жыл сайын кем дегенде 100 миллиард теңге қарастыруы қажет.

АЛТЫНШЫ. Қаржы секторын «қайта жаңғырту».

Банктік портфельдерді «нашар» несиеден арылту ісін аяқтау қажет.

Ол үшін банк иелері шығындарын мойындай отырып, экономикалық жауапкершілік алуға тиіс.

Акционерлердің аффилирленген компаниялар мен жеке адамдардың пайдасы үшін банктерден қаржы шығаруы ауыр қылмыс болып саналуға тиіс.

Ұлттық Банк мұндай істерге немқұрайлы қарамау керек.

Әйтпесе, мұндай мемлекеттік органның не керегі бар?

Ұлттық Банк тарапынан қаржы институттарының қызметін қадағалау қатаң, уақтылы әрі нәтижелі болуға тиіс.

Мемлекет қарапайым азаматтардың мүдделерін қорғауға одан әрі кепілдік береді.

Жеке тұлғалардың банкроттығы туралы заң қабылдауды тездету қажет.

Сонымен қатар 2016 жылдың 1 қаңтарына дейін халыққа берілген валюталық ипотекалық займдар жөніндегі мәселені Ұлттық Банкке толығымен шешуді тапсырамын.

Сол күннен бастап аталған валюталық займдарды жеке тұлғаларға беруге заң жүзінде тыйым салынған болатын.

Ұлттық Банк пен Үкімет экономика салаларындағы нақты тиімділікті есепке алатын ставкалармен бизнеске ұзақ мерзімді несиелендіруді қамтамасыз ету мәселесін бірлесіп шешуге тиіс.

Инвестициялық ахуалдың одан әрі жақсаруы және қор нарығының дамуы маңызды болып саналады.

Бұл – жұмысын бастаған «Астана» халықаралық қаржы орталығының негізгі міндеттерінің бірі.

Ол халықаралық озық тәжірибені пайдаланып, ағылшын құқығы мен заманауи қаржы технологияларын қолданатын өңірлік хабқа айналуға тиіс.

«Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» ұлттық компанияларының акцияларын IPO-ға табысты түрде шығару қор нарығын дамытуға септігін тигізеді.

ЖЕТІНШІ. Адами капитал – жаңғыру негізі.

Білім берудің жаңа сапасы.

Барлық жастағы азаматтарды қамтитын білім беру ісінде өзіміздің озық жүйемізді құруды жеделдету қажет.

Білім беру бағдарламаларының негізгі басымдығы өзгерістерге үнемі бейім болу және жаңа білімді меңгеру қабілетін дамыту болуға тиіс.

2019 жылдың 1 қыркүйегіне қарай мектепке дейінгі білім беру ісінде балалардың ерте дамуы үшін өз бетінше оқу машығы мен әлеуметтік дағдысын дамытатын бағдарламалардың бірыңғай стандарттарын енгізу қажет.

Орта білім беру саласында жаңартылған мазмұнға көшу басталды, ол 2021 жылы аяқталатын болады.

Бұл – мүлде жаңа бағдарламалар, оқулықтар, стандарттар және кадрлар.

Педагогтарды оқыту және олардың біліктілігін арттыру жолдарын қайта қарау керек болады.

Еліміздің университеттеріндегі педагогикалық кафедралар мен факультеттерді дамыту қажет.

Білім берудің барлық деңгейінде математика және жаратылыстану ғылымдарын оқыту сапасын күшейту керек.

Бұл – жастарды жаңа технологиялық қалыпқа дайындаудың маңызды шарты.

Білім беру мекемелерінің арасындағы бәсекелестікті арттырып, жеке капиталды тарту үшін қала мектептерінде жан басына қатысты қаржыландыру енгізілетін болады.

Біздегі оқушылардың жүктемесі ТМД елдерінің ішінде ең жоғары болып отырғанын және Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдеріне қарағанда орта есеппен үштен бір еседен көп екенін ескеріп, оны төмендету керек.

Барлық өңірлердегі Оқушылар сарайларының базасында компьютерлерді, лабораторияларды және 3Д-принтерлерді қоса алғанда, барлық қажетті инфрақұрылымдары бар балалар технопарктері мен бизнес-инкубаторларының желісін құру керек.

Бұл жас ұрпақты ғылыми-зерттеу саласына және өндірістік-технологиялық ортаға ұтымды түрде кірістіруге көмектеседі.

Қазақстандықтардың болашағы – қазақ, орыс және ағылшын тілдерін еркін меңгеруінде.

Орыс тілді мектептер үшін қазақ тілін оқытудың жаңа әдістемесі әзірленіп, енгізілуде.

Егер біз қазақ тілі ғұмырлы болсын десек, оны жөнсіз терминологиямен қиындатпай, қазіргі заманға лайықтауымыз қажет.

Алайда, соңғы жылдары әлемде қалыптасқан 7 мың термин қазақ тіліне аударылған.

Мұндай «жаңалықтар» кейде күлкіңді келтіреді.

Мысалы, «ғаламтор» (Интернет), «қолтырауын» (крокодил), «күйсандық» (фортепиано) және тағы сол сияқтылар толып жатыр.

Осындай аудармаларды негіздеу тәсілдерін қайта қарастырып, терминология тұрғысынан қазақ тілін халықаралық деңгейге жақындату керек.

Латын әліпбиіне көшу бұл мәселені реттеуге мүмкіндік береді.

2025 жылға дейін білім берудің барлық деңгейінде латын әліпбиіне көшудің нақты кестесін жасау қажет.

Орыс тілін білу маңызды болып қала береді.

2016 жылдан бері жаңартылған бағдарлама бойынша орыс тілі қазақ мектептерінде 1-сыныптан бастап оқытылып келеді.

2019 жылдан 10-11-сыныптардағы жаратылыстану ғылымының жекелеген пәндерін оқытуды ағылшын тіліне көшіру басталатын болады.

Нәтижесінде, біздің барлық түлектеріміз елімізде және жаһандық әлемде өмір сүріп, жұмыс істеуі үшін қажетті деңгейде үш тілді меңгеретін болады.

Сонда ғана нағыз азаматтық қоғам құрылады.

Кез келген этникалық топтың өкілі кез келген жұмысты таңдай алады, тіпті Президент болып сайлануға да мүмкіндігі болады.

Қазақстандықтар біртұтас ұлтқа айналады.

Оқытудың мазмұндылығы заманауи техникалық тұрғыдан қолдау көрсету арқылы үйлесімді түрде толықтырылуға тиіс.

Цифрлық білім беру ресурстарын дамыту, кең жолақты Интернетке қосу және мектептерімізді видеоқұрылғылармен жабдықтау жұмыстарын жалғастыру қажет.

Жұмыс берушілерді тарту арқылы және халықаралық талаптар мен цифрлық дағдыларды ескере отырып, техникалық және кәсіптік білім беру бағдарламаларын жаңарту керек.

«Баршаға тегін кәсіптік-техникалық білім беру» жобасын жүзеге асыруды жалғастыру қажет.

Мемлекет жастарға алғашқы мамандықты береді.

Үкімет бұл міндетті орындауға тиіс.

Орта мектеп пен колледждер және жоғары оқу орындары үздік оқытушыларының видеосабақтары мен видеолекцияларын Интернетте орналастыру керек.

Бұл барлық қазақстандықтарға, оның ішінде шалғайдағы елді мекен тұрғындарына озық білім мен құзыреттілікке қол жеткізуге жол ашады.

Жоғары білім беру ісінде жасанды интеллектпен және «үлкен деректермен» жұмыс істеу үшін ақпараттық технологиялар бойынша білім алған түлектер санын көбейту керек.

Осыған орай металлургия, мұнай-газ химиясы, агроөнеркәсіп кешені, био және IT-технологиялар салаларын зерттеу ісінде басымдық беретін жоғары оқу орны ғылымын дамыту керек.

Қолданбалы ғылыми-зерттеулерді ағылшын тіліне біртіндеп көшіруді жүзеге асыру талап етіледі.

Жоғары оқу орындары шетелдердің жетекші университеттерімен, ғылыми орталықтарымен, ірі кәсіпорындарымен және трансұлттық корпорацияларымен бірлескен жобаларды белсенді түрде жүзеге асыруы қажет.

Жеке сектордың бірлескен қаржыландыруға атсалысуы барлық қолданбалы ғылыми-зерттеу әзірлемелері үшін міндетті талап болуға тиіс.

Жас ғалымдарымызға ғылыми гранттар аясында квота бөліп, оларды қолдаудың жүйелі саясатын жүргізуіміз керек.

Білім беру саласына өзінің инвестициялық жобалары мен экспорттық әлеуеті бар экономиканың жеке саласы ретінде қарайтын кез келді.

Жоғары оқу орындарына білім беру бағдарламаларын жасауға көбірек құқық беріп, олардың академиялық еркіндігін заңнамалық тұрғыдан бекіту керек.

Оқытушылардың қайта даярлықтан өтуіне күш салып, жоғары оқу орындарына шетелдік менеджерлерді тартып, әлемдік университеттердің кампустарын ашу қажет.

Ұлттың әлеуетін арттыру үшін мәдениетіміз бен идеологиямызды одан әрі дамытуымыз керек.

«Рухани жаңғырудың» мән-маңызы да нақ осында.

Өзінің тарихын, тілін, мәдениетін білетін, сондай-ақ заманына лайық, шет тілдерін меңгерген, озық әрі жаһандық көзқарасы бар қазақстандық біздің қоғамымыздың идеалына айналуға тиіс.

Үздік денсаулық сақтау ісі және дені сау ұлт.

Халықтың өмір сүру ұзақтығының өсуіне және медициналық технологиялардың дамуына байланысты медициналық қызмет көрсетуге деген сұраныс көлемі арта түсетін болады.

Қазіргі денсаулық сақтау ісі қымбатқа түсетін стационарлық емге емес, негізінен аурудың алдын алуға бағытталуға тиіс.

Саламатты өмір салтын насихаттай отырып, қоғамдық денсаулықты басқару ісін күшейту керек.

Жастардың репродуктивті денсаулығын қорғауға және нығайтуға ерекше назар аудару керек.

Тиімділігі аз және мемлекет үшін шығыны көп диспансерлік ем қолданудан негізгі созылмалы ауруларға алыстан диагностика жасап, сондай-ақ осы саланы амбулаторлық емдеу арқылы басқаруға көшу қажет.

Бұл тәжірибе әлемде бұрыннан бар.

Оны батыл әрі белсенді түрде енгізу керек.

Онкологиялық аурулармен күресу үшін кешенді жоспар қабылдап, ғылыми онкологиялық орталық құру қажет.

Халықаралық озық тәжірибе негізінде ауруды ерте диагностикалаудың және қатерлі ісікті емдеудің жоғары тиімділігі қамтамасыз етілуге тиіс.

Біз кардиология, босандыру және өкпе ауруымен күресу кезінде атқарған істеріміз сияқты жұмыстарды да жүргізуіміз керек.

Денсаулық сақтау саласы халықтың, мемлекеттің және жұмыс берушінің ортақ жауапкершілігіне негізделген Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесіне кезең-кезеңімен көшетін болады.

Оны енгізудің қажеттілігі ешқандай күмән туғызбайды.

Алайда, Денсаулық сақтау министрлігі мен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі іске асырмаған дайындық жұмыстарын тыңғылықты жүргізу талап етіледі.

Мемлекеттің міндеттерін нақты белгілей отырып, Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінің жаңа моделін әзірлеу қажет.

Халық мемлекет тарапынан кепілдік берілмеген қызметтерді Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінің қатысушысы ретінде немесе ерікті медициналық сақтандыру, сондай-ақ бірлесе төлеу арқылы ала алады.

Ақпараттық жүйелерді біріктіру, мобильдік цифрлық қосымшаларды қолдану, электрондық денсаулық паспортын енгізу, «қағаз қолданбайтын ауруханаға» көшу арқылы медициналық көмектің қолжетімділігі мен тиімділігін арттыру қажет.

Медицинада ауруларды диагностикалау мен емдеудің тиімділігін айтарлықтай арттыратын генетикалық талдау мен жасанды интеллект технологияларын енгізуге кірісуіміз керек.

Медициналық кадрлармен қамтамасыз ету және оларды сапалы даярлау маңызды мәселе болып саналады.

Бүгінде бізде Назарбаев Университетінің бірегей Медицина мектебі бар. Онда біріктірілген университет клиникасы жұмыс істейді.

Бұл тәжірибе барлық медициналық жоғары оқу орындарына таратылуға тиіс.

Осы және басқа да шараларды іске асыру үшін «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодекстің жаңа редакциясын әзірлеу қажет.

Сапалы жұмыспен қамту және әлеуметтік қамсыздандырудың әділетті жүйесі.

Еңбек нарығының тиімділігін қамтамасыз етіп, әрбір адамның өз әлеуетін іске асыра алуы үшін жағдай жасаудың маңызы зор.

Барлық негізгі мамандық бойынша  заманауи стандарттар әзірлеу қажет.

Бұл стандарттарда жұмыс берушілер мен бизнесмендер еңбеккерлердің білімі, қабілеті мен құзыретінің қандай болуы қажеттігін нақты белгілейді.

Кәсіби стандарттардың талаптарын ескеріп, білім берудің жаңа бағдарламаларын әзірлеу қажет немесе қазіргі бағдарламаларды жаңарту керек.

Өзін-өзі жұмыспен қамтығандар мен жұмыссыздар экономикалық өсімнің резерві саналады.

Мен өзін-өзі жұмыспен қамтығандар мәселесін қарастыру жөнінде бірнеше рет талап қойғанмын.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі бұл іске жауапсыздық танытып, атүсті қарап отырды.

Адамдарды нәтижелі жұмысқа тарту үшін көбірек мүмкіндік беріп, олардың жеке кәсібін бастауына немесе жаңа мамандық алып, жұмысқа орналасуына жағдай жасау керек.

«Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасының бизнесті үйрету жөніндегі жұмыстары қолдауға тұрарлық.

Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасы аясында оның құралдарын нығайта отырып, халықтың осы санаттарын кеңінен тарту қажет.

Өзін-өзі жұмыспен қамтығандарды тіркеу үдерісін мейлінше жеңілдетіп, оларға мемлекет алдындағы міндеттерін адал атқару тиімді болатындай жағдай туғызу қажет.

Қазақстандықтардың жаңа жұмыс орнын салыстырмалы түрде тезірек иеленуге, соның ішінде еліміздің басқа да елді мекендерінен жұмыс табуға мүмкіндігі болуға тиіс.

Бірыңғай электрондық еңбек биржасын кең ауқымда енгізу қажет. Онда бос жұмыс орындары мен жұмыс іздеушілер туралы барлық ақпарат жинақталуға тиіс.

Азаматтар үйлерінен шықпай-ақ кәсіби бағдарлы тест тапсырып, оқу курстары мен мемлекеттік қолдау шаралары туралы біліп, өзін қызықтыратын жұмыс таба алатын болады.

Еңбек кітапшаларын да электрондық форматқа көшірген жөн.

Электрондық еңбек биржасы туралы заңды 2018 жылғы 1 сәуірге дейін қабылдау қажет.

Әлеуметтік саясат азаматтарды толыққанды экономикалық өмірге тарту арқылы жүзеге асырылатын болады.

Қазір зейнетақы жүйесі толықтай еңбек өтіліне байланыстырылған.

Кім көп жұмыс істесе, сол көп зейнетақы алатын болады.

Осыған орай, барша қазақстандықтар өздерінің атқаратын жұмыстарын заңдастыруға зор мән беруі керек.

Әлеуметтік сақтандыру жүйесінде де еңбек өтілі мен өтемақы мөлшері арасындағы өзара байланыс күшейтілетін болады.

Біз 2018 жылдан бастап халықтың әлеуметтік тұрғыдан аз қамтылған тобына атаулы әлеуметтік көмек көрсетудің жаңа тәртібіне көштік.

Оның шегі ең төменгі күнкөріс деңгейінің 40 процентінен 50 процентіне дейін көтерілді.

Еңбекке қабілетті әлеуметтік тұрғыдан аз қамтылған азаматтар үшін берілетін қаржылай көмек олар жұмыспен қамту шараларына қатысқан жағдайда ғана қолжетімді болады.

Еңбекке қабілетсіз азаматтарға мемлекеттік қолдау көрсету шаралары күшейтіледі.

Қымбатты қазақстандықтар!

Мемлекет өзінің әлеуметтік міндеттемелерінің барлығын толықтай орындайды.

2016-2017 жылдары зейнетақы мен жәрдемақы үш рет көбейгенін еске салғым келеді.

Базалық зейнетақы, жалпы алғанда, 29 процентке, ынтымақты зейнетақы 32 процентке, бала тууға байланысты жәрдемақы 37 процентке, ал мүгедектер мен асыраушысынан айырылғандарға төленетін жәрдемақының әрқайсысы 43 процентке өсті.

Денсаулық сақтау саласындағы қызметкерлердің жалақысы 28 процентке дейін, білім беру саласы қызметкерлерінің жалақысы 29 процентке дейін, әлеуметтік қорғау саласы қызметкерлерінің жалақысы 40 процентке дейін, «Б» корпусындағы мемлекеттік қызметшілердің жалақысы 30 процентке, стипендиялар 25 процентке өсті.

Дағдарыс заманы. Әйтсе де, әлемнің санаулы ғана елдері әлеуметтік салаға жұмсайтын шығындарын осылай арттыра алды.

Республикалық бюджеттің әлеуметтік салаға бөлінген шығыны 2018 жылы 12 процентке өсіп, 4,1 триллион теңгеден асты.

Әлеуметтік төлемдерді, соның ішінде зейнетақыны өсіру 3 миллионнан астам қазақстандықтың табыстарын көбейтеді.

2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап ынтымақты зейнетақы 8 процентке артты.

Мүгедектерге, асыраушысынан айырылған және мүгедек балалар тәрбиелеп отырған отбасыларына арналған жәрдемақылар 16 процентке дейін өсті.

2018 жылдың 1 шілдесінен бастап базалық зейнетақы еңбек өтіліне байланысты орташа алғанда 1,8 есе көбейетін болады.

Бұдан бөлек, 2018 жылдың 1 шілдесінен бастап кәмелетке толған, бала кезінен бірінші топтағы мүгедектерді бағып отырған ата-аналар үшін қосымша мемлекеттік жәрдемақыны енгізуді тапсырамын.

Бір ең төменгі күнкөріс деңгейінен кем емес мұндай жәрдемақыны шамамен 14 мың отбасы ай сайын алады.

2018 жылы осы мақсатқа 3 миллиард теңгеге дейін қаржы қажет болады.

Мұғалім мәртебесін арттыру мақсатымен білім берудің жаңартылған мазмұнына көшкен ұстаздардың лауазымдық жалақысын 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап 30 процентке көбейтуді тапсырамын.

Жаңартылған мазмұн дегеніміз – халықаралық стандарттарға сай келетін және Назарбаев зияткерлік мектептерінде бейімделуден өткен заманауи оқу бағдарламалары.

Бұлар біздің балаларымызға қажетті функционалдық сауаттылық пен сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дарытады.

Сонымен қатар 2018 жылы категориялар арасындағы алшақтықты арттырып, мұғалімдер үшін біліктілік деңгейін ескеретін категориялардың жаңа кестесін енгізуді тапсырамын.

Категорияларды бүкіл әлемде қолданылып жүрген ұлттық біліктілік тест арқылы беру керек.

Бұл педагогтарды өздерін ұдайы жетілдіруге ынталандыратын болады.

Нәтижесінде, мұғалімдердің жалақысы біліктілігінің расталуына байланысты тұтастай алғанда 30 проценттен 50 процентке дейін өседі.

Бұл үшін биыл қосымша 67 миллиард теңге бөлу қажет.

СЕГІЗІНШІ. Тиімді мемлекеттік басқару.

Мемлекеттік әкімшілендіру кезінде кәсіпкерлер мен тұрғындардың шығындарын қысқартуға байланысты жұмыстарды жалғастыру қажет.

Осыған орай бизнесті реттеуге қатысуды әрі қарай азайтуға бағытталған заң қабылдауды жылдамдату керек.

«Бір терезе» қағидаты бойынша бизнеске мемлекеттік қолдау көрсету үдерістерін цифрландыруды қамтамасыз ету қажет.

Мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінің интеграциясы «бір өтініш» қағидаты бойынша жекелеген мемлекеттік қызмет көрсетуден кешенді қызмет көрсетуге көшуге мүмкіндік береді.

Сонымен қатар табиғи монополия субъектілері көрсететін қызметтерінің сапасын арттыру жөніндегі жұмысты жалғастыру керек.

Олар үшін және энергия өндірушілер үшін инвестициялық бағдарламаларын ескеріп, негізделген тарифтерді белгілеу маңызды.

Бизнес-климатты жақсарту үшін батыл іс-қимыл талап етіледі, әсіресе өңірлік деңгейде.

Үкімет бизнесті көлеңкеден шығарып, оны қолдауға бағытталған жүйелі шаралардың жаңа пакетін дайындауға тиіс.

Мемлекеттік органдарға бағынышты ұйымдардың санын қысқарту есебінен жекешелендіру жоспарын кеңейте отырып, оны іске асыруды жеделдету қажет.

Әкімшілік шығындарды азайту үшін  ведомствоға бағынышты нақты қажетті ұйымдарды мүмкіндігінше біріктіру керек.

Босаған қаражатты мемлекеттік қызметшілердің факторлық-балдық шкалаға негізделген жаңа еңбекақы жүйесін енгізуге бағыттау қажет.

Бұл орталықтағы және өңірлердегі мемлекеттік қызметшілер жалақысының диспропорциясын қысқартады, сондай-ақ жұмыстың сипаты мен тиімділігі ескерілетін болады.

Үкіметке Мемлекеттік қызмет істері агенттігімен бірлесіп, 2018 жылы орталық және жергілікті мемлекеттік органдарда осы жүйені енгізудің пилоттық жобаларын іске асыруды тапсырамын. 

Өңірлердегі мемлекеттік қызметтің тиімділік әлеуетін олардың экономикалық дербестігі мен жауапкершілігін арттыру арқылы мейлінше толық ашу керек.

Жалпы алғанда, өңірлік саясат өңірлердің шығындарын теңестіруден жеке табыстарының өсімін ынталандыруға бағытталуға тиіс.

Атап айтқанда, бүгінде әлемдегі әрбір оныншы жұмыс орнын ашып отырған сырттан келушілер туризмі мен ішкі туризм кез келген өңір үшін перспективалық табыс көздерінің бірі болып саналады.

Үкімет виза мәселелерін жеңілдетуді, инфрақұрылымды дамытуды және туризм саласындағы кедергілерді алып тастауды қамтитын кешенді шаралар қабылдауы керек.

Фискальды орталықсыздандыру аясында шағын және орта бизнестен түсетін корпоративті табыс салығын өңірлік бюджеттерге беру мәселесін шешу керек.

2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап 2 мыңнан астам адам тұратын аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар мен ауылдық округтерде жергілікті өзін-өзі басқарудың дербес бюджеті мен коммуналдық меншігін енгізу заң жүзінде белгіленген.

2020 жылдан бастап бұл нормалар барлық елді мекендерде күшіне енеді.

Салықтық және салықтан тыс басқа да түсімдердің 7 түрі, сондай-ақ шығындардың 19 бағыты ауыл бюджетіне берілді.

Бұл жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу үшін халықты тартуға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар мемлекеттік органдар нақты уақыт және жедел жауап беру режімінде азаматтардың ескертпелері мен ұсыныстарын есепке алу үшін заманауи цифрлық технологияларды қолдануға тиіс.

Мемлекет пен компаниялар жаңа технологияларды енгізе отырып, өз ақпараттық жүйелері мен құрылғыларының берік қорғалуын қамтамасыз етуі керек.  

Бүгінде киберқауіпсіздік ұғымы тек ақпаратты ғана емес, сонымен қатар өндірістік және инфрақұрылымдық нысандарды басқару тетігін қорғау дегенді де білдіреді.

Осы және өзге де шаралар Қазақстанның Ұлттық қауіпсіздік стратегиясында көрініс табуға тиіс.

ТОҒЫЗЫНШЫ. Жемқорлықпен күрес және заңның үстемдігі.

Жемқорлықтың алдын алуға бағытталған күрес жалғаса береді.

Көп жұмыс істеліп жатыр.

Соңғы 3 жылда ғана жоғары лауазымды шенеуніктер мен мемлекеттік компаниялардың басшыларын қоса алғанда, жемқорлық үшін 2,5 мыңнан астам адам сотталды.

Осы уақыт ішінде олардың 17 миллиард теңге көлемінде келтірген залалы өтелді.

Мемлекеттік органдардағы процестерді, соның ішінде олардың халықпен және бизнеспен қарым-қатынасын цифрландыру маңызды болып саналады.

Атап айтқанда, азаматтар өз өтініштерінің қалай қарастырылып жатқанын көріп, дер кезінде сапалы жауап алуға тиіс.

Сот және құқық қорғау жүйелерін институционалды тұрғыдан өзгерту жүзеге асырылуда.

Заңнамаға қылмыстық процестегі азаматтардың құқықтарын қорғау ісін күшейтуді, оның әсіре қатаңдығын бәсеңдетуді көздейтін нормалар енгізілді.  

Адвокаттардың құқықтары мен сотқа дейінгі сатыдағы сот бақылауының аясы кеңейді.

Құқық қорғау органдарының өкілеттігі мен жауапкершілік шегі айқындалды.   

Азаматтардың конституциялық құқықтарына кепілдікті нығайту, құқық үстемдігін қамтамасыз ету, құқық қорғау қызметін ізгілендіру жұмыстарын жалғастыру қажет.  

Қоғамдық тәртіпті сақтау және қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында көшелерде және адам көп жиналатын қоғамдық орындарда бейнебақылау жүргізетін, азаматтарды анықтайтын және жол қозғалысын қадағалайтын интеллектуалды жүйелерді белсенді түрде енгізу керек. 

ОНЫНШЫ. «Ақылды қалалар» «ақылды ұлт» үшін.

2018 жыл – елордамыз Астананың 20 жылдығын атап өтетін мерейтойлы жыл.

Бас қаламыздың қалыптасуы және Еуразияның маңызды даму орталықтарының қатарына қосылуы – баршамыздың ортақ мақтанышымыз.

Заманауи технологиялар жылдам өсіп келе жатқан мегаполистің проблемаларын тиімді шешуге жол ашады.

«Смарт Сити» тұжырымдамасы мен қалаға қоныс аударатын адамдардың құзыреттерін дамыту негізінде қалалық ортаны басқаруды кешенді түрде енгізу қажет.

Әлемде инвесторлар үшін қалалар бәсекеге түседі деген түсінік қалыптасты.

Олар елді емес, жайлы өмір сүріп, жұмыс істейтін қаланы таңдайды.

Сондықтан, Астананың тәжірибесі негізінде «Смарт Сити» «эталонды» стандартын қалыптастырып, Қазақстан қалалары арасында озық практиканы таратуды және тәжірибе алмасу ісін бастау керек. 

«Ақылды қалалар» өңірлік дамудың, инновацияны таратудың және еліміздің барлық аумағында тұрмыс сапасын арттырудың локомотивтеріне айналады.

Міне, алдымызда тұрған 10 міндет осы. Бұлар – түсінікті әрі айқын.

Қымбатты қазақстандықтар!

Біз саяси тұрақтылық пен қоғамдық келісімнің арқасында экономикамызды, саясатымызды және санамызды жаңғыртуға кірістік.

Технологиялық және инфрақұрылымдық тұрғыдан дамудың жаңа кезеңіне тың серпін берілді.

Конституциялық реформа билік тармақтары арасындағы балансты  нақтылай түсті.

Біз ұлттық сананы жаңарту үдерісін бастадық.

Бұл базалық үш бағыт Қазақстан жаңғыруының жүйелі үш тұғыры болып саналады.

Біз жаңа заманға сай болу үшін Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы тарихи өрлеу бастауында тұрған біртұтас ұлт болуымыз керек.

2018 жылдың 10 қаңтарынан Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Жолдауын талқылау және насихаттау бойынша БАҚ Ғабит Мүсірепов атындағы ауданының қоғам басшыларының және атқарушы органдардың басшыларының мақалаларының медиа-жоспары

2018 жылдың 10 қаңтарынан Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Жолдауын талқылау және насихаттау бойынша аудандық ақпараттық топтың шығу кестесі

№р\с	Өткізетін орны	Өткізетін мерзімі	Аудандық ақпараттық топтың мүшесі
	Андреевкаа., Жанасуа.	15.02.18ж.	Малгаждарова Р.Б., Курманов Ж.М., Кабдуннасов Ж.М., Абелмажинов М.К., Ахметов Р.М., Адильбеков Е.Е., Амангельдиев Д.Б., Пикулева Н.А., Иванов В.А.
	Ставрополкаа., Степноеа.	28.02.18ж.	Сапанов Б.А., Баймульдина М.О., Бигалиева С.К., Цихович А.Л., Тайжанов Ж.В., Сулейменов Д.С., Баев С.И., Заступневич С.В.
	Үлкен Талсайа., Жаркөл а.	15.03.18ж.	Касенов К.А., Токпанов К.М., Кенжебеков А.Б., Слюсарь Ж.С., Ажибаев А.А., Абдрахманова Л.Е., Рябина З.В.
	Сокологоровкаа., Қырымбета.	29.03.18ж.	Сапанов Б.А., Ашетов М.Е., Шамшетов М.Б., ШариповаЖ.С., Беркінәлі Қ.Қ., Боровских Ю.А., Карбаев С.К., Тимошенко Е.В.
	Литвиновкаа., Рухловкаа.	05.04.18ж.	Сутемгенов А.Ф., Ляпкало Ю.А., Алтаев С.Т., Темиргалиев Н.И., Жильцов С.Ф., Боровских Ю.А., Токов К.А., Амренов Б.Е., Умеркулова А.С.
	Возвышенкаа., Чернозубовкаа.	19.04.18ж.	Сутемгенов А.Ф., Минин С.В., Слюсарь Ж.С., Жанабаев А.К., Нуртазин Ж.Т., Когтева Л.В., Мухаметкалиев М., Яшина Д.И.
	Көкалажара., Мәдениета.	03.05.18ж.	Шалабаев Р.Д., Шегебаев Б.У., Касенов К.А., ШариповаЖ.С., Ахметжанов К.К., Адильбеков Е.Е., Айткожин Ж., Топина Ж.Н.
	Володарскоеа., Жаркөла.	24.05.18ж.	Айманов Н.Б., Минин С.В., Тимощук Е.А., Токпанов К.М., Габдулов М.Х., Сулейменов Д.С., Вержиковская О.Р., АмягаЖ.К., Вербовский Н.Ю.
	Шұқыркөла., Қарағаша.	07.06.18ж.	Шалабаев Р.Д., Бигалиева С.К., Малгаждарова Р.Б., Шамшетов М.Б., Бигожин А.С., Амангельдиев Д.Б., Кеншенбаев Е.А., Разахова С.Е., Биттугулова Т.Б.
	Ефимовкаа., Куприяновкаа.	21.06.18ж.	Шабикова К.Ж., Цихович А.Л., Шегебаев Б.У., Слюсарь Ж.С., Дюселеков М.А., Шаймерденов И.Е., Нуркин Б.Б., Миллер В.С.
	Салқынкөла., Тоқтыа.	05.07.18ж.	Кенжебеков А.Б., Амиржанов Т.Ш., Булатова А.Ж., Ашетов М.Е., Куланова З.С., Токов К.А., Ибитаев И.Б.,ИманбаеваЖ.А.
	Червонноеа., Пески а.	19.07.18 ж.	Алтаев С.Т., Кабдуннасов Ж.М., Оспанов А.А., Жанабаев А.К., Уразалин М.Т., Султанова Б.З., Авраменко В.В., Ахметов М.К., Медведецкая И.Ф.
	Бірліка., Старобелкаа.	02.08.18 ж.	Бекчентаев А.Р., Казантаев Р.А., Баракаев Н.К., Азлер О.А., Баянова З.Н., ТокпановаЖ.К.
	Гаршиноа., Ялта а.	16.08.18ж.	Булатова А.Ж., Темиргалиев Н.И., Нурканова А.К., Карабаева Э.М., Табарин А.А., Токов К.А., Абдрахманова Л.Е., Нурбай О.Т., Жанбырбаева А.С., Якимовец О.Ж.
	Новоселовкаа., Мұқыра.	13.09.18ж.	Амиржанов Т.Ш., Ляпкало Ю.А., Кабыкенов К.Б., Тимощук Е.А., Мусин Ш.С., Амангельдиев Д.Б., Шаршенов Б.У., Абишева Н.В.
	Березовкаа. Сарыадыра.	27.09.18ж.	Бекчентаев А.Р., КакеновЖ.Е., Нурканова А.К., Абелмажинов М.К., Оразалин С.К., Синдякина Н.А., Гроот И.А., Синдякина Н.А.

2018 жылдың 10 қаңтарынан Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Жолдауын талқылау және насихаттау бойынша облыстық ақпараттық топтың шығу кестесі

№ п/п	Ақпан - шілде
	16.02.18 ж.	16.03.18 ж.	20.04.18 ж.	18.05.18 ж.	22.06.18 ж.	20.07.18 ж.
1.	Андреевка а/о	Қырымбет а/о	Рузаевка а/о	Шөптікөл а/о	Дружба а/о	Новоишимка а/о
2.	Бірлік а/о	Ломоносовка а/о	Салқынкөл а/о	Шұқыркөл а/о	Көкалажар а/о	Новосель а/о
3.	Возвышенка а/о	Нежинка а/о	Тахтаброд а/о	Андреевка а/о	Қырымбет а/о	Рузаевка а/о
4.	Дружба а/о	Новоишимка а/о	Червонный а/о	Бірліка/о	Ломоносовка а/о	Салқынкөл а/о
5.	Көкалажар а/о	Новосель а/о	Чистопол а/о	Возвышенка а/о	Нежинка а/о	Тахтаброд а/о

август – декабрь
	17.08.18 ж.	21.09.18 ж.	19.10.18 ж.	16.11.18 ж.	21.12.18 ж.
6.	Червонный а/о	Бірлік а/о	Ломоносовка а/о	Салқынкөл а/о	Шұқыркөл а/о
7.	Чистопол а/о	Возвышенка а/о	Нежинка а/о	Тахтаброд а/о	Андреевка а/о
8.	Шөптікөл а/о	Дружба а/о	Новоишимка а/о	Червонный а/о	Бірлік а/о
9.	Шұқыркөл а/о	Көкалажар а/о	Новосель а/о	Чистопол а/о	Возвышенка а/о
10.	Андреевка а/о	Қырымбет а/о	Рузаевка а/о	Шөптікөл а/о	Дружба а/о

Ғабит Мүсірепов атындағы аудан бойынша мемлекет Басшысының 9.01.2018 жылғы жыл сайынғы Жолдуын БАҚ қозғалту бойынша іс шараларды жариялар медиа-жоспары (10 қаңтар – 15 наурыз)

Ғабит Мүсірепов атындағы ауданда Қазақстан халқына «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Қазақстан халқына Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Жолдауының негізгі қағидаларын түсіндіру бойынша шаралардың желілік медиа-жоспары (2018 жылдың 4 наурызынан 31 желтоқсанына дейін)

Ғабит Мүсірепов атындағы ауданда Қазақстан халқына ҚР Президентінің 5 әлеуметтік бастамасының негізгі қағидасын түсіндіру бойынша ұйымдастыру шараларының желілік кестесі (2018 жылдың 5 наурызынан 18 наурызына дейін)

Талқылау

2018 жылдың 27 ақпанында Червонный педагогикалық ұжымында Мемлекет басшысының Жолдауын талқылады.

Қатысушылардың дауыстарына қысқаша талдау: 2018 жылғы бағдарламалық құжатта табысқа жетуiне қарамастан, мемлекет қол жеткiзген жетiстiктерге тоқталмауы керек, ол әрдайым даму үшiн жаңа мүмкiндiктер iздеу керек. Қазақстан алдында тұрған он негiзгi мiндеттердiң тiзбесiн қалыптастыру кезiнде Мемлекет басшысы қазақстандық қоғамның барлық салаларында — индустрия, қаржы, бiлiм беру және басқа да заманауи технологияларды белсендi енгiзуге ерекше назар аударады. Осылайша, Президенттiң Жолдауында нақты мiндеттер қойылып, оларды нақты шешу жолдары ұсынылып отыр, олар үнемi ойланып, уақытты құрметтейдi және әрбiр азамат бұл туралы ойлайды.

Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында «Төртiншi индустриалды төңкерiс аясында дамудың жаңа мүмкiндiктерi», елiмiздiң жаңғыртуының негiзгi модернизациясының негiзгi бағыттары.

Талқылау

23 ақпанда Мемлекет басшысының Жолдауын талқылау үшiн «Червенская» бастауыш партия ұйымында кездесу өттi.

Қатысушылардың пiкiрiн қысқаша талдау: Қазақстан Республикасы Президентiнiң Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауы елдегi ең маңызды саяси оқиғалардың бiрi болып табылады. Қазiргi жаһандық экономикалық дағдарыстың қазiргi жағдайында, бұл хабар әсiресе дер кезiнде және өзектi болып табылады. Басшының айтуынша, бұл дағдарыс тек қана қауiп емес, сонымен қатар жаңа мүмкiндiктер. Ол халықты жағдайдан қорытынды жасауға шақырды. Дағдарысқа қарамастан, азаматтарға барлық әлеуметтiк мiндеттемелер толық көлемде жүзеге асырылатын болады. Хабарламада ауқымды реформа жүргiзiлiп, оны жүзеге асыру жоспарлануда. Осыған байланысты Мемлекет басшысы халыққа «Нұр Отан» партиясын таныстырды. Бүгiнде бұл жұмыс басталды.

Қазақстан Республикасы президентінің жолдауын іске асыру бойынша ақпарат-түсіндірі жұмысы

2018 жылғы 30 қаңтарда Пески орта мектепте Червонный ауылдық округi әкiмiнiң округ тұрғындарымен өткен кездесуiнде «Төртiншi өнеркәсiптiк революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкiндiктерi» атты Жолдауы талқыланды. Осы кездесуде ЖШС-iң, ЖК, бюджет саласының, ауылдық округi әкiмi аппаратының қызметкерлерi, еңбек ардагерлерi, ауыл жастры қатысты, 22-ден астам адам қамтылған.

Округтiң әкiмi, Мемлекет басшысы Жолдауында он маңызды мiндеттердi анықтап, бiлiм сапасы, денсаулық сақтау, жұмыспен қамту және әлеуметтiк қамсыздандырудың жаңа сапасы, сондай-ақ әлеуметтiк саясат туралы айтылғаның атап көрсеттi.

Кездесуге қатысушылар Мемлекет басшысының идеяларын белсендi түрде қолдады.

Қажымай еңбек етемiз

Червонный ауылдық округiнде тұрғындардың әлеуметтiк-экономиқалық даму бағыты Елбасы Нұрсултан Әбiшұлы Назарбаевтың халыққа жолдаған «Қазақстан жолы-2050: Бiр мақсат, бiр мүдде, бiр болащақ» Жолдауы негiзiнде жүзеге асырылуда. Ауылдық округтiң белсендiлерi Елбасының халыққа жолдаған Жолдауын түсiндiру жұмыстарын өткiзуде. Ауылшаруашылықтарында Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк бағдарламасы юойынша еттi, iрi қара мал басын көбейту жұмыстары ақырындап алға басуда.

«Червонное-Агро» серiктестiгi арқылы «Акселеу» ЖШҚ асыл тұқымды 2 бұқа алса, қазiргi уақытта «Левчук» ЖШ ортақ жайылым үшiн 3 асыл тұқымды бұқа алды. «Артеменко» ЖШ жақын арада асыл тұқымды 1 бұқаны өз малы үшiн алмақ. «АЗКО» ЖШҚ ортақ жайылым үшiн 2 асыл тұқымды бұқаны қосуды ойластыруда. Сонымен қатар «Ильнара» ФШ 2012-2013 жылы «Сыбаға» бағдарламасы бойынша алған малдан 40 төл алды. Округте шағын және орта бизнес дамуы орын алған.

«Ищенко П.М» ЖК өзiнiң жеке кәсiпкерлiк шаруашылығын кеңейту мақсатында тағы да несие алмақ. Тұрғын үй салу жоспары да қарқынды дамуда. Ауылдық әкiмдiкке қазiргi уақыттың өзiнде тұрғын үй құрылысын жүргiзуге бағытталған жер бөлу ушiн 7 өтiнiш берiлген. Ауыл аймағын дамыту бағдарламасы бойынша 2014 жылы Пески ауылында 1 млн. теңгеге балалар ойын аланы салынса, 500 мың теңгеге көшеге жарық шамдар орнатылмақ.

Ауылшаруашылығының көмегiмен, АЗКО ЖШҚ төрағасы В.Н. Азрапкинiң қолдаумен Пески ауылында Ұлы Женiс күнiнiң қарсаңында 1941-1945 жылдары соғыстан қайтпаған азаматтар үшiн «Мы помним. Мы гордимся!» атты ескерткiш орнатылды. Қоршалған алаңға қарағай отырғызылды. Ескерткiштiң ашылуы барысында тұрғындар мен аудан басшылары Владислав Николаевичке жарқын естелiк үшiн, соғыс ардагерлерiн құрметтегенi үшiн және жасаған игi iс-шарасы үшiн алғыстарын бiлдiрдi.

Спорт — жастар өмiрi, бiрак орта жастағы тұрғындар да қалыспайды. Футбол, баскетбол,хоккей ойындары өте жоғары дамыған. Жарыстарда жүлелi орындарға ие болады. Биылғы жылы Ақбидай-2014 Червонное ауылдық округiнде маусымның үшiншi аптасында өтпек. Стадионды дайындау жұмыстары өтуде, алдағы уақытта ойлаған мақсатта және жоғары дәрежеде өтедi деп сенемiз. Айналаны жасылдандыру бағытында үйлердiң алды мен шаруашылықтар алаңы тазаланып боялып жатыр. Қыстан жиналған қоқыстар көктемгi егiстiк аяқталған соң, ауылдан шығыртылады. Округтегi әр тұргын ауылшаруашылығында немесе өз шаруашылығында қажымай еңбек етуде, әркiм өз әлiнше мемлекетiмiздiң дамуына үлес қосуда.